Manchu/Library/Manchu Veritable Records/Vol.1

manju i yargiyan kooli - ujui debtelin

滿洲實錄·卷一

golmin šanggiyan alin (長白山)

golmin šanggiyan alin den juwe tanggū ba.	長白山高約二百里。
šurdeme minggan ba.	週圍約千里。
tere alin-i ninggu de tamun-i gebungge omo bi.	此山之上有一潭名闥門。
šurdeme jakūnju ba.	週圍約八十里。
tere alin ci tucikengge yalu, hūntung, aihu sere ilan giyang.	鴨綠、混同、愛滹三江俱從此山流出。
yalu giyang alin-i julergici tucifi wasihūn eyefi liyoodung ni julergi mederi de dosikabi.	鴨綠江自山南瀉出向西流直入遼東之南海。
hūntung giyang alin-i amargici tucifi amasi eyefi amargi mederi de dosikabi.	混同江自山北瀉出向北流直入北海。
aihu bira wesihun eyefi, dergi mederi de dosikabi.	愛滹江向東流直入東海。
ere ilan giyang de boobai tana, genggiyen nicuhe tucimbi.	此三江中每出珠寶。
šanggiyan alin edun mangga, ba šahūrun ofi.	長白山山高地寒，風勁不休。
juwari erin oho manggi, šurdeme alin-i gurgu gemu šanggiyan alin de genefi bimbi.	夏日環山之獸俱投憩此山中。
šun dekdere ergi ufuhu wehe noho šanggiyan alin tere inu.	此山盡是浮石，乃東北一名山也。

manju gurun-i da (滿洲源流)

manju gurun -i da, golmin šanggiyan alin-i šun dekdere ergi bukūri gebungge alin bulhūri gebungge omoci tucike.	滿洲原起於長白山之東北布庫哩山下一泊名布勒瑚里。
tere bukūri alin-i dade bisire bulhūri omo de abkai sargan jui enggulen, jenggulen, fekulen ilan nofi ebišeme jifi muke ci tucifi etuku etufi sere de,	初天降三仙女浴於泊，長名恩古倫，次名正古倫，三名佛庫倫，浴畢上岸。
fiyanggū sargan jui etukui dele enduri saksaha-i sindaha fulgiyan tubihe be bahafi na de sindaci hairame angga de ašufi,	有神鵲銜一朱果置佛庫倫衣上，色甚鮮研，佛庫倫愛之不忍釋手，遂銜口中，
etuku eture de ašuka tubihe bilha de šuwe dosifi,	甫著衣，其果入腹中，
gaitai andande beye de ofi.	即感而成孕。
wesihun geneci ojorakū hendume, mini beye kušun ohobi, atarame tutara sehe manggi,	告二姊曰，吾覺腹重，不能回昇，奈何？
juwe eyun hendume, muse lingdan okto jekebihe, bucere kooli akū,	二姊曰，吾等曾服丹藥，諒無死理，
sinde fulingga bifi kušun ohobidere, beye weihuken oho manggi jio seme hendufi genehe.	此乃天意，俟爾身輕，上昇未晚。遂别去。
fekulen tereci uthai haha jui banjiha, jui ofi uthai gisurembi.	佛庫倫後生一男，生而能言。
goidaha akū ambakan oho manggi eme hendume, jui simbe abka facuhūn gurun be dasame banjikini seme banjibuhabi,	倏爾成成，母告子曰，天生汝，實令汝以定亂國，
si genefi facuhūn gurun be dasame toktobume banji seme hendufi abka-i fulinggai banjibuha turgun be giyan giyan-i tacibufi,	可往彼處，將所生緣由一一詳說，
weihu bufi, ere bira be wasime gene sefi, eme uthai abka de wesike.	乃與一舟順水去即其地也。言訖，忽不見。
tereci tere jui weihu de tefi eyen be dahame wasime genehei.	其子乘舟順流而下。
muke juwere dogon de isinafi, dalin de akūnafi, burha be bukdafi, suiha be sujafi, mulan arafi,	至於人居之處，登岸折柳條為坐具，似椅形，
mulan-i dele tefi bisire de, tere fonde, tere bai ilan halai niyalma gurun de ejen ojoro be temšenume inenggi dari becendume afandume bisirede,	獨踞其上。彼時，長白山東南鄂謨辉(地名)鄂多理(城名)内有三姓爭為雄長，終日互相殺傷。
emu niyalma muke ganame genefi, tere jui be sabufi ferguweme tuwafi, amasi jifi becendure bade isaha geren-i baru alame,	一人來取水，見其子舉止奇異，相貌非常，囘至爭鬪之處告眾曰，
suwe becendure be naka, musei muke ganara dogon de dembei ferguwecuke fulingga banjiha emu haha jui jifi tehebi seme alaha manggi,	汝等無爭，我於取水處遇一奇男子，非凡人也，想天不虚生此人，盍往觀之？
becendure bade isaha geren niyalma gemu genefi tuwaci, yala ferguwecuke fulingga jui mujangga.	三姓人聞言罢戰，同眾往觀。及見，果非常人。
geren gemu ferguweme fonjime, enduringge jui si ainaha niyalma? tere jui ini emei tacibuha gisun-i songkoi alame,	異而詰之，答曰，
bi abkai enduri bihe, bukūri alin-i dade bisire bulhūri omo de abkai sargan jui enggulen, jenggulen, fekulen ilan nofi ebišeme jihe bihe, abkai han suweni facuhūn be safi gurun be toktobukini seme mini beye be fulgiyan tubihe obufi emu enduri be saksaha-i beye ubaliyambufi fulgiyan tubihe be gamafi bulhūri omo de ebišeme genehe. fiyanggū sargan jui etuku de sindafi jio seme takūrafi, tere enduri saksaha fulgiyan tubihe be saifi gajifi fiyanggū sargan jui etukui dele sindafi, fiyanggū sargan jui muke ci tucifi etuku etuki serede, tere tubihe be bahafi na de sindaci hairame angga de ašufi bilha de dosifi bi banjiha. mini eme abkai sargan jui gebu fekulen. mini hala abka ci wasika aisin gioro, gebu bukūri yongšon seme alaha manggi, geren gemu ferguweme, ere jui be yafaha gamara jui waka seme juwe niyalma gala be ishunde joolame jalafi galai dele tebufi boode gamafi.	我乃天女佛庫倫所生，姓愛新(漢語金也)覺羅(姓也)，名布庫哩雍順，天降我定汝等之亂。因將母所囑之言詳告之。衆皆驚異，曰：“此人不可使之徒行。”遂相插手爲輿，擁捧而回。
ilan halai niyalma acafi hebdeme, muse gurun de ejen ojoro be temšerengge nakaki, ere jui be tukiyefi musei gurun de beile obufi, beri gege be sargan buki seme gisurefi. uthai beri gebungge sargan jui be sargan bufi, gurun de beile obuha. bukūri yongšon šanggiyan alin-i šun dekdere ergi omohoi gebungge bigan-i odoli gebungge hecen de tefi, facuhūn be toktobufi gurun-i gebu be manju sehe, tere manju gurun i da mafa inu.	三姓人息爭，共奉布庫哩雍順爲主，以百里女妻之。其國定號滿洲，乃其始祖也（南朝誤名建州）。
tereci ududu jalan oho manggi, amala banjire juse omosi gurun irgen be jobobure jakade, gurun irgen gemu ubašafi ninggun biya de tehe odoli hecen be kafi afafi bukūri yongšon- i uksun mukūn be suntebume wara de.	歷數世後，其子孫暴虐部署，遂叛，于六月間，將鄂多理攻破，盡殺其闔族子孫。

enduri saksaha fanca be guwebuhe (神鵲救樊察）

bukūri yongšon i enen fanca gebungge jui tucifi šehun bigan be burulame genere be, batai coohai niyalma amcara de, emu enduri saksaha deyeme jifi,	内有一幼兒名樊察脫身走至曠野，後兵追之，適有一神鵲，
tere fanca gebungge jui ujui dele doha, amacara coohai niyalma gūnime niyalma de geli saksaha dombio? mukdehen aise seme hendume, gemu amasi bederehe.	栖兒頭上，追兵謂人首無鵲之理，疑爲枯木樁，遂回，
tereci fanca guwefi tucike, tuttu ofi manju gurun i amaga jalan i juse omosi gemu saksaha be mafa seme warakū bihe. fanca tucifi beye be somime banjiha.	於是樊察得出，遂隱其身以終焉。滿洲後世子孫皆以鵲爲神，故不加害。

manju mukdeke da susu (滿洲發跡之處)

fancai amaga jalan -i omo dudu □□□ erdemungge banjifi, ini nendehe mafari be waha kimungge niyalma juse omosi dehi niyalma be ini mafai tehe omohoi bigan -i odoli hecen ci šun tuhere ergi de emu minggan sunja tanggū bai dube be suksuhu bira, hūlan hada hetu ala gebungge ba de jalidame gajifi, dulin be ini mafari kimun bata seme waha, dulin be jafafi ini ahūn deo i boigon be jolime gaifi sindafi unggihe.	其孫都督□□□生有智略，將殺祖仇人之子孫四十餘計誘于蘇克素護河呼蘭哈達（山名）下赫圖阿拉（赫圖，漢語橫也。阿拉，崗也），距鄂多理西千五百餘里，殺其半以雪仇，執其半以索眷族，既得，遂釋之。
tereci dudu □□□ tere hūlan hada hetu ala i ba de uthai tehe.	於是都督□□□居於赫圖阿拉。
dudu □□□ de banjihangge □□□, cuyan.	都督□□□生二子，長名□□□，次名褚宴。
□□□ de banjihangge tolo, toimo, □□□.	□□□生三子，長名妥羅，次名妥義謀，三名□□□。
□□□ de banjihangge dudu □□□.	□□□生一子都督□□□。
dudu □□□ de banjihangge desiku, liocan, soocangga, □□□, boolangga, boosi. desiku giorca gebungge bade tehe, liocan aha holo gebungge bade tehe, soocangga holo gašan gebungge ba de tehe, □□□ mafai susu hetu ala de tehe, boolangga nimalan gebungge ba de tehe, boosi janggiya gebungge ba de tehe.	□□□生六子，長名徳世庫，次名瑠闡，三名索長阿，四名□□□，五名寶朗阿，六名寶實。徳世庫住覺爾察地方，瑠闡住阿哈和洛地方，索長阿住何洛噶善地方，□□□住其祖居赫圖阿拉地方，寶朗阿住尼瑪蘭地方，寶實住章佳地方。
ninggun niyalma ninggun ba de hoton arafi tehe manggi, tereci ninggutai beise sehe, tere ninggun mafa inu.(hetu alai hecen ci jai sunja hoton gorongge orin ba, hancingge sunja ba bi.)	六子六處各立城池，稱爲六王，乃六祖也。（五城距赫圖阿拉，遠者不過二十里，近者不過五六里。）
amba mafa desiku de banjihangge suhecen daifu, tantu, niyanggu fiyanggū.	長祖徳世庫生三子，長名蘇赫臣代夫，次名譚圖，三名尼揚古篇谷。
jacin mafa liocan anjihangge luhucen, maningge, mentu.	二祖瑠闡生三子，長命祿瑚臣，次名瑪寧格，三名們圖。
ilaci mafa soocangga de banjihangge litai, utai, coki ajugu, longdun, fiongdun.	三祖索長阿生五子，長名禮泰，次名武泰，三名綽奇阿珠庫，四名龍敦，五名斐揚敦。
duici mafa □□□ de banjihangge lidun baturu, erguwen, jaikan, □□□, taca fiyanggū.	四祖□□□生五子，長命禮敦巴圖魯（巴圖魯，漢語勇也），次名額爾袞，三名齋堪，四名□□□，五名塔察。
sunjaci mafa boolangga de banjihangge duicin, lengdun.	五祖寶朗阿生二子，長命對秦，次名棱敦。
ningguci mafa boosi de banjihangge kanggiya, ahana, aduci, dorhoci.	六祖寶實生四子，長命康嘉，次名阿哈納，三名阿篤齊，四名多爾和齊。
tere fonde, šosena gebungge niyalma uyun haha jui gemu hūsungge etuhun.	彼時，有一人名碩色納，生九子，皆强悍。
jai giyahū gebungge niyalmai nadan haha jui gemu gabsihiyan hūsungge ofi uyun ihan be ilibufi uksin etuhei dabali dabali terkime fekumbihe.	又一人名加呼，生七子，俱驍勇，常身披重鎧連越九牛。
tere juwe mukūn ceni hūsun de ertufi baba be nungneme gidašambihe.	二姓恃其強勇，每各處擾害。
ninggutai duicin erdemungge mergen, jui lidun geli baturu mangga ofi, ninggutai beise be gaifi dailame, šosenai juse uyuntai mukūn be efulefi,	時□□□有才智，其子禮敦又英勇，遂率其本族六王，將二姓盡滅之。
giyahūi juse nadan ta be suntebufi. sunja dabagan ci wesihun, suksuhu birai sekiyen ci wasihūn juwe tanggū bai dorgi aiman be dahabufi, tereci ninggutai beise etenggi oho.	自五嶺以東，蘇克素護河以西，二百里内，諸部盡皆臣服，六王自此强盛。
ninggutai boosi ninggucin i jui ahana wejige sakda gebungge bade tehe goloi amban bashan i non be yabuki seme genefi gisureci, bashan bauru hendume, si ninggutai beise mujangga, sini boo yadambi, mini non be burakūnsere jakade.	初，寶實次子阿哈納至薩克達部，欲聘部長巴斯翰巴圖魯妹爲妻，巴斯翰曰：“爾雖六王子孫，家貧，吾妹必不妻娶。”
ahana bi sinci ainaha seme hokorakū seme hendufi, ini ujui funiyehe be faitafi werifi jihe.	阿哈納曰：“汝雖不允，吾決不甘心。”遂割髮留擲而去。
tereci amala bashan baturu ini non be donggoi aiman i ejen kece bayan i jui elgi warka be buhe.	巴斯翰愛棟鄂部長克徹殷富，遂以妹妻其子額爾機。
elgi warka sakda de dacalame genefi, amasi ini boode jidere de, tomoho gebungge ba de tehe etu aru gebungge amban i harangga uyun hūlha abdari gebungge dabagan de tosofi elgi warka be waha.	後額爾機自巴斯翰家回，至阿布達哩嶺，被托漠河處額圖阿嚕部下九賊。
tere tosoho uyun hūlha de encu ahana gebungge niyalma bifi, hūlhai hoki ahana seme hūlha be niyalma donjifi gisurere be kece bayan donjifi hendume, ninggutai ahana wejige yabuki sehe sargan jui be mini ji gaiha, tere kemun de ninggutai beise wahabi dere seme gisurehe be hadai gurun i wan han donjifi donggoi kece bayan de elcin takūrame sini jui be ninggutai niyalma wahakūbi, etu alu i uyun hūlha wahabi, tere uyun hūlha be bi jafafi bure, si minde daha seme takūraha manggi.	截殺之賊中有與阿哈納同名者，群賊驚呼，路人悉傳阿哈納之名，克徹聞之，曰：“先寶實之子阿哈納欲聘吾兒婦，其兄不允，吾兒遂娶。今殺吾兒者必此人也。”時哈達國汗（名萬）聞其言，遣使往告克徹曰：“汝子非寶實之子所殺，乃額圖阿嚕部下九賊殺之，我擒此九賊與爾，爾當順我。”
kece bayan hendume, mini jui wabuha dele geli mimbe aihu sinde daha sembi?	克徹曰：“吾兒被殺，何故又令我降？
ninggutai niyalma suwe etu aru be bai goro seme jortai tede aname gisurembidere. muse gemu emu halai ahūn deo kai, ninggutai niyalma tondo seci hadai niyalma de uli aisin menggun bufi, etu arui uyun hūlha be gaifi minde gaji bi fonjire, tere uyun hūlha ninggutai niyalma be wahakū seci, hadai niyalma de suweni buhe ulin menggun aisin de bi holbome toodara seme gisurehe be ninggutai soocangga ilacin i boo i ekecin gebungge niyalma donjifi ini ejen de alanjire jakade.	此不過以路遠之額圖阿嚕爲辭耳。吾等地屬同鄰，若果寶實之子未殺吾兒，何不以金帛饋哈達汗擒此賊與我面質？若系賊殺吾子，金帛吾當倍償。”時有索長阿部落額克沁聞之，即往告其主。
soocangga ilacin donggoi kece bayan de dorgideri niyalma takūrame, sini jui be mini elbengge, ekcingge wahabi, mini niyalma be bi wara, minde ulin gaji sere jakade, kece bayan hendume, hadai gurun i wan han oci etu arui uyun hūlha be waha sembi, soocangga si geli sini elbengge, ekecingge be waha sembi, gemu suweni ninggutai niyalma eiterembi nikai seme, uthai dalin ofi.	索長阿私遣人往誑克徹曰：“汝子是我部下額爾綳格與額克青格謀殺，若以金帛遺我，我當殺此二人。”克徹曰：“哈達汗言額圖阿嚕部下九賊殺之，爾又云爾部人殺之，此必汝等設計誑我。”於是遂成仇敵。
kece bayan ninggutai beisei harangga dergi julergi juwe golo be sucuha.	因引兵攻剋六王東南所屬二處，
ninggutai beise anabure isifi hebdeme, muse emu mafa de fuseke beise juwan juwe gašan de teci facuhūn, emu gašan de acafi teki seme gisureme wajiha hebe be ineku soocangga ilacin i jui utai efuleme hedume, emu gašan de acafi adarame tembi?	六王不能支，相謀曰：“我等同祖所生，今分局十二處，甚是渙散，何不聚居共相保守？”
ulha ujirakū banjimbio?emu gašan de acafi tere be nakafi, mini amha hadai wan han de cooha baiki seme hendufi, wan han de cooha baifi donggoi aiman be juwe jergi sucufi ududu gašan be gaiha.	衆議界定，獨武泰不從，曰：“我等同往一處，牲畜難以養息，吾今詣妻父哈達汗處借兵報復。”
tere cooha baire onggolo, ninggutai beise hadai gurun i wan han de jui bume urun gaime ishunde sadun jafame banjiha.	於是遂借兵往攻剋克徹二次，獲其數寨。初未借兵之先，六王與哈達國汗互相結親，兵勢比肩。
hadai cooha be baihaci, ninggutai aiman majige ebereke.	自借兵后，六王之勢漸衰。
ninggutai □□□ duicin i duici jui □□□ i gaiha amba fujin i hala hitara, gebu □□□, agu dudu gebungge amban i sargan jui.	□□□第四子□□□嫡福金乃阿古都督長女，姓喜塔喇，名□□□
ere fujin de banjihangge ilan jui, amba jui gebu □□□, tukiyehe gebu sure beile, tere manju gurun i taidzu genggiyen han inu, jacin jui gebu šurgaci, tukiyehe gebu darhan baturu, ilaci jui gebu yargaci.	生三子，長名□□□，即太祖，號淑勒貝勒（淑勒貝勒，漢語聰睿王也）；次名舒爾哈齊，號達爾漢巴圖魯；三名雅爾哈齊。
jai fujin i hala nara, gebu kenje, hadai gurun i wan han i gaifi ujihe uksun i sargan jui.	側福金乃哈達國汗所養族女，姓納喇，名懇哲。
tere fujin de banjihangge bayara, tukiyehe gebu joriktu.	生一子，名巴雅喇，號卓里克圖（卓里克圖，漢語能幹也）。
buya fujin de banjihangge murhaci, tukiyehe gebu cing baturu.	側室生一子，名穆爾哈齊，號青巴圖魯。
taidzu □□□ han ojoro fulingga bifi eme amba fujin □□□ beye de ofi juwan ilaci biya de nikan ii daiming gurun i giya jing han i gūsin jakūci sohon honin aniya banjiha.	初，□□□孕十三月生太祖，時乙未歲明嘉靖三十八年也。
tere fonde sara niyalma gisureme, manju gurun de fulingga niyalma tucifi babai facuhūn be toktobume gurun de dahabufi han tembi sehe.	是時，有識見之長者言，滿洲必有聖人出，戡亂政治，服諸國爲帝。
tere gisun be niyalma ilame donjifi bi bi han ombidere seme mujakū niyalma erenume gūniha.	此言傳聞，人皆妄自期許。
taidzu sure beile mutuha manggi, beye den amban, giranggi muwa, derei fiyan genggiyen gu i adali, fucihi šan, funghūuwang ni yasa, gisurere jilgan tomorhon bime yargiyan getuken, emgeri donjiha be onggorakū, dartai saha be takambi, tere ilire de ujen jingji, arbun giru geren ci temgetu,	太祖生鳳眼大耳，面如冠玉，身體高聳，骨骼雄偉，言辭明爽，聲音響亮，一聽不忘，一見即識，
muduri tuwara tasha yabure adali horon mangga, mujilen tondo, kengsa lasha, sain be saha de tukiyere be kenehunjerakū, ehe be saha de bederebure be jibgešerakū, coohai erdemu, gabtara niyamniyara baturu hūsun jalan ci lakcahabi, arga bodogon šumin, cooha baitalarangge enduri gese, tuttu ofi genggiyen han sehe.	龍行虎步，舉止威嚴，其心性忠實剛果，任賢不二，去寫無疑，武藝超群，英勇蓋世，深謀遠略，用兵如神，因此號爲明汗。
taidzu sure beilei juwan se de, banjiha eme akū ofi, sirame eme oshon ehe, ama □□□ sargan i gisun de dosifi jui be juwan uyun se baha manggi delhebure de aha ulha be ambula buhekū.	十歲時喪母。繼母妒之，父惑與繼母言，遂分居，年十九歲矣，家產所予獨薄。
amala jui erdemungge sain be safi, neneme buhekū aha ulha be gaisu seci, sure beile gaihakū.	後見太祖有才智，復厚與之，太祖終不受。
tere fonde babai gurun facuhūn ofi, manju gurun i suksuhu birai goloi aiman, hunehe birai goloi aiman, wanggiyai goloi aiman, donggoi goloi aiman, jecen i bai aiman, šanggiyan alin i goloi neyen, yalu giyang ni aiman, dergi mederi goloi weji warka kūrkai aiman,	時各部環滿州國擾亂者，有蘇克素護河部、渾河部、完顏部、棟鄂部、哲陳部、長白山訥殷部、鴨綠江部、東海窩集部、瓦爾喀部、庫爾喀部、
hūlun gurun i ulai goloi aiman, hadai goloi aiman, yehei goloi aiman, hoifai goloi aiman babade hūlha holo hibsui ejen i gese der seme dekdefi meni meni beye be tukiyefi han beile amban seme gašan tome ejen, mukūn tome uju ofi ishunde dailame afame, ahūn deo i dolo wame, uksun geren, hūsun etuhun niyalma, yadalinggū budun be gidašame durime cuwangname, ambula facuhūn bihe.	呼倫國中烏拉部、哈達部、葉赫部、輝發部。各部蜂起，皆稱王爭長，互相戰殺，甚且骨肉相殘，強淩弱，眾暴寡。
tere babai facuhūn gurun be manju gurun i taidzu genggiyen han fudasihūn ningge be cooha horon i dailame, ijishūn ningge be erdemui dahabume uhe obufi.	太祖能恩威並行，順著以德服，逆著以兵臨，於是削平各部。
daiming gurun be dailame deribufi liyoodung guwangning ni babe baha.	後攻克明國遼東諸城。
tere babai facuhūn gurun i banjihangge:	諸部世系：
ulai aiman i da gebu hūlun, hala nara, amala ulai birai dalin de gurun tehe seme gurun i gebu be ula sehe.	烏拉國本名呼倫，姓’’’納喇’’’，後因居’’’烏拉河’’’岸，故名烏拉。
ulai gurun i da mafa nacibulu, nacibulu de banjihangge šanggiyan dorhoci, šanggiyan dorhoci de banjihangge giyamaka šogojū, giyamaka šogojū de banjihangge suitun, suitun de banjihangge dulgi, dulgi de banjihangge kesina dudu, gudei juyan.	始祖名納齊蔔祿，生商堅多爾和齊，商堅多爾和齊生嘉瑪喀額珠古，嘉瑪喀額珠古生 綏屯，綏屯生都爾機，都爾機生二子，長名克錫納都督，次名古對珠延。
kesina dudu de banjihangge cecemu, cecemu de banjihangge wan.	克錫納都督生徹徹木，徹徹木生萬（後為哈達國汗）。
gudei juyan de banjihangge tairan, tairan de banjihangge buyan, buyan ulai aiman be gebu dahabufi, ulai birai dalin i hongni gebungge bade hoton arafi tefi enculeme beile sehe.	古對珠延生太蘭，太蘭生布顏，布顏盡收烏拉諸部，率眾於烏拉河洪尼處稱王。
buyan de banjihangge bugan, bokdo.
buyan beile akū oho manggi, jui bugan siraha.	布彥卒，其子布幹繼之，
bugan beile akū oho manggi, jui mantai siraha.	布幹卒，其子滿泰繼之。
hadai gurun i wanhan i hala nara, gurun i da gebu hūlun, amala hada gebungge ba de gurun tehe seme gurun i gebu be hade sehe, ulai gurun i beisei da mafa nacibului nadaci jalan i omolo.	哈達國汗姓納喇，名萬，本呼倫族也，後因居哈達處，故名哈達，乃烏拉部徹徹木之子、納齊卜祿第七代孫也。
wan i mafa kesina dudu be ini uksun i badai darhan wara jakade, wan burulame tucifi, sibei aiman i hanci suiha gebungge hoton de tehe.	其祖克錫納都督被族人把岱達爾汗所殺，萬遂逃亡錫伯部綏哈城。
wan i eshen wangju wailan geli burulame genefi, hadai aiman de ejen oho.	其叔旺住外蘭逃亡哈達部，為部長。
amala hadai aiman facuhūnrafi, wangju wailan be waha manggi, wangju wailan i jui bolkon šwjin amai bata be wafi ahūn wan be suiha hoton de ganafi uthai aiman de ejen obuha.	後哈達部叛，旺住外蘭被殺，其子博爾坤殺父仇人，請兄萬為部長。
wan hanciki be dailame goroki be dahabume etenggi oho manggi, wan enculeme han ofi, gurun i gebu be hada sehe.	萬於是遠者招徠，近者攻取，其勢愈盛，遂自稱哈達汗。
tere fonde wan han de yehe, ula, hūifa, manju gurun i hunehe goloi aiman dahafi.	彼時，葉赫、烏拉、輝發及滿洲所屬渾河部盡皆服之。
yaya weile be wan han de habšaname aisin menggun, ulin jodon benehe niyalma weile yargiyan i waka bicibe urunakū uru obume, aisin menggun, ulin jodon benehekū niyalma weile udu uru bicibe urunakū waka obume beideme.	凡有詞訟，悉聽處分，賄賂公行，是非顛倒，反曲為直。
ulin de doosi ehe oshon ofi, ambasa gemu alhūdume golo golo de takūraha bade dabašame gohodome ulgiyan coko be gabtame wame, sain ulin, sain giyahūn indahūn be saha de uthai gaime, ulin buhe niyalma be sain, buhekū niyalma be ehe seme alaha de, wan han da dube be dacilarakū gisun be gaime, gurun de jobobume ofi ini baha doro ini beye de efujeme deribufi, irgen ambula uba šafi yehei gurun de dosika, neneme dahaha gurun gemu gūwaliyaka.	上即貪婪，下亦效尤，凡差遣人役侵漁諸部，但見鷹犬可意者莫不索取，得之即於萬汗前譽之，稍不如意即於萬汗前毀之。萬汗不查民隱，惟聽譖言，民不堪命，往往投叛葉赫，並先附諸部盡叛，國勢漸衰。
wan han akū oho manggi, jui hūrgan sirafi, goidahakū jakūci biya de akū oho, hūrgan beile akū oho manggi, deo kanggūru siraha, kanggūru beile akū oho manggi, deo menggebullu siraha.	萬汗卒，子扈爾汗襲位，八月而卒，其弟康古嚕襲之，康古嚕卒，弟蒙格布祿襲之。
yehei aiman i da maafa monggo gurun i niyalma, hala tumet, jang gebungge bade tehe hūlun nara halai aiman be efulefi, terei babe salifi nara hala oho.	葉赫國始祖蒙古人，姓土默特，所居地名曰璋，滅呼倫國內納喇姓部，遂居其地，因姓納喇。
amala yehe gebungge birai dalin de gurun tehe seme gurun i gebu be yehe sehe.	後移居葉赫河，故名葉赫。
da mafa singgen darhan, singgen darhan de banjihangge sirke minggatu, sirke minggatu de banjihangge cirgani, cirgani de banjihangge cukungge, cukungge de banjihangge taicu, taicu de banjihangge cinggiyanu, yangginu, cinggiyanu, yangginu yehei aiman be gemu dahabufi ,ahūn deo emte hoton de tehe manggi, hadai gurun i niyalma ambula dahame jihe, tereci cinggiyanu, yangginu enculeme belie oho.	始祖星根達爾汗生席爾克明噶圖，席爾克明噶圖生齊爾噶尼，齊爾噶尼生楚孔格，楚孔格生台楚，台楚生二子，長命清佳努，次名揚吉努，兄弟征服諸部，各居一城，哈達人多歸之，兄弟遂皆稱王。
daiming gurun i wanlii han taidzi taiboo hergen i lii cweng liyang gebungge amban hadai niyalma šusihiyeme benehe boro dobihi, sahaliyan seke, aisin menggun be alime gaifi, yehei gurun i cinggiyanu, yangginu juwe beile be k'ai yuwan hecen de jio, ejehe ulin bure seme jalidame gamafi, wan lii han i juwan juwe ci niowanggiyan bonio aniya, cinggiyanu, yangginu juwe beile dahame genehe, ilan tanggū cooha be guwan yei miyoo i dolo horifi gemu waha.	甲申歲明萬曆十二年，寧遠伯李成梁受哈達國賄，以賜敕書為由，誘清佳努、揚吉努至開原關王廟，並所帶兵三百皆殺之。
tere juwe beile wabuha manggi, cinggiyanu beilei jui bujai, yangginu beilei jui narimbulu gurun be ejelefi beile oho.	清佳努子布窄、揚吉努子納林布祿各繼父位。
daiming gurun i wan lii han i lii ceng liyang yehei gurun i juwe beile be wafi, uthai cooha gaifi, yehei gurun be dailame genefi, duka niyahan gebungge juwe gašan be afame gaiha.	後李成梁復率兵攻克都喀、尼雅罕二寨，
tere afara de coohai niyalma ambula koro bahara jakade, uthai cooha bederehe.	漢兵亦損傷甚多。
wan lii juwan ningguci suwayan singgeri aniya, lii ceng liyang geli cooha gaifi, yehei gurun be dailame genefi, narimbulu beilei tehe dergi hecen be kafa afame, coohai niyalma ambula koro bahafi, afame muterakū, cooha bederehe.	成梁又於戊子歲率兵攻納林布祿東城，失利而回。
hoifa i gurun i da hala ikderi, sahaliyan ulai(sahaliyan ula helung giyang inu, terei da šanggiyan alin ci tucikebi) dalin de tehe nimaca aiman i niyalma.	輝發國本姓益克得哩，原系薩哈連烏拉江尼馬察部人（薩哈連烏拉即混同江，一說黑龍江，此源從長白山發出）。
da mafa anggūli, singgūli sahaliyan ula ci gurime soki weceku be gajime jifi jaru gebungge bade tefi, jang gebungge bade tehe hūlun i gayangga tumetu gebungge niyalmai nara hala de dosime, abka de nadan ihan meteme nara hala oho.	始祖星古禮依據扎嚕，後投納喇姓噶揚噶、圖墨圖二人，殺七牛祭天，遂改姓納喇（噶揚噶、圖墨圖所居地名曰璋，亦呼倫國人）。
singgūli de banjihangge liocen beicen, beicen de bajihangge nalingga, naikū wan, nalingga de banjihangge laha dudu, laha dudu de banjihangge gacahan dudu, gacahan dudu de banjihangge cinegen darhan, cinegen darhan de banjihangge wangginu, wangginu hoifai aiman be dahabufi, hoifai birai dalin i hūrki gebungge hada de hoton arafi tefi, gurun i gebu be hoifa sehe.	星古禮生二子，長名瑠臣，次名貝臣，貝臣生二子，長名納領噶，次名鼎寬，納領噶生拉哈都督，拉哈都督生噶哈禪都督，噶哈禪都督生齊訥根達爾汗，齊訥根達爾汗生旺吉努，旺吉努征服輝發部，於輝發河邊呼爾奇山居之，故名輝發。
tere fonde monggo gurun i cahar i jasaktu tumen han ini beye cooha jifi wangginu beilei tehe hoifa hoton be kafi afafi bahakū cooha bederehe.	彼時，蒙古察哈爾土門扎薩克圖汗自將來，圍其城，攻不能克，遂回。
wangginu beile akū oho manggi, omolo baindari ini nada eshen be gemu wafi hoifai gurun be emhun ejelefi beile oho.	旺吉努卒，孫拜達哩殺其叔七人，自為輝發國王。
nikan i daiming gurun i wan lii han i juwan emuci sahahūn honin aniya niyengniyeri dulimbai biya de, manju gurun i sukushu birai aiman i turun i hoton i nikan wailan gebungge niyalma wan lii han i taidzi taiboo hergen i lii ceng liyang gebungge amban be šusihiyefi, gure gebungge hoton i ejen atai janggin, šaji gebungge hoton i ejen ahai janggin be dailame, nikan wailan temgutuleme guwafulafi, lii ceng liyang guwangning, liyoodung ni cooha be gaifi juwe jugūn i dosime jifi.	滿洲國初蘇克素護河部內圖倫城有尼堪外蘭者，於癸未歲萬曆十一年，唆構寧遠伯李成梁攻克古埒城主阿太、沙濟城主阿亥。成梁於二月率遼陽、廣寧兵，與尼堪外蘭約以號帶為記，二路進攻。
lii ceng liyang ini beye atai janggin i gurei hoton be kaha, liyoodung ni fujiyang ahai janggin i tehe šaji hoton be kame jidere be hoton i niyalma sabufi, dulga burulame nukcike, dulga niyalma faitabufi hoton de kabuha, liyoodung ni fujiyang ni cooha tere šaji hoton be afame gaifi, ahai janggin be wafi.	成梁親自圍阿亥城，城中見兵至，遂棄城遁，半得脫出，半被截困，遂克其城，殺阿亥。
lii ceng liyang de acanjifi atai janggin i gurei hoton be kaha.	復與成梁合兵圍古埒城，
tere hoton i ejen atai janggin de manju gurun i taidzu sure beilei mafa □□□ jui lidun baturu i sargan jui be buhe bihe.
tere cooha jihe medege be manju gurun i taidzu sure beilei mafa □□□ donjifi, ini omolo sargan jui be daiming ni cooha be gaiburahū seme ini duici jui □□□ be gamame genefi gurei hoton de isinafi, lii ceng liyang ni cooha jing afara delimba de, jui □□□ be hoton i tule ilibufi, ini beye hoton de dosifi oomoli sargan jui be tucibufi gajiki seci, atai janggin unggirakū bisire de, jui □□□ ama be goidambi seme geli hoton de dosika.
tereci lii ceng liyang gerei hoton be kafi afaci, tere hoton alin i ninggu de sahafi akdun ofi atai janggin cooha gaifi bekileme tuwakiyafi duka tucifi hoton bitumen afara cooha be sacime udu udu jergi waha.	其城倚山險，阿太禦守艱險，屢屢親出，繞城沖殺，圍兵折殺甚多，
lii ceng liyang afame muterakū cooha ambula kokirabure jakade, nikan wailan be hafirame, si šusihiyefi gajifi mini cooha kokiraha seme jafaki sere de, nikan wailan golofi hendume, bi hūlame dehabume tuwara sefi hoton i niyalma baru jadalime hūlame, ere amba gurun i cooha jifi suwembe sindafi genenbio?	不能攻克，成梁因數尼堪外蘭讒構以致折兵之罪，欲縛之。尼堪外蘭懼，願往招撫。即至城邊賺之曰：“天朝大兵既來，豈有釋汝板式之理?
coohai niyalma suwe atai be wafi daha, jihe coohai ejen i hendurengge atai be waha niyalma be uthai ere hecen de ejen obure sembi seme hūlata jakade.	汝等不如殺阿太歸順，太師有令，若能殺阿太者，即令之為此城之主。”
hoton dorgi niyalma akdafi, ini ejen atai janggin be wafi lii ceng liyang de dahaha.	城中人信其言，遂殺阿太而降。
lii ceng liyang hoton i niyalma be jalidame tucibufi hehe juse ci aname gemu wara de, nikan wailan daiming ni cooha be šusihiyefi, manju gurun i taidzu sure beilei mafa □□□, ama □□□ be emgi suwaliyame waha.	成梁誘城內人出，不分男婦老幼，盡屠之。阿太妻系太祖伯父禮敦之女，祖□□□聞古埒被圍，恐孫女被陷，同子□□□往救之。即至，見大兵攻城甚急，遂令□□□候於城外，欲攜孫女以歸，阿太不從。□□□候良久，亦進城探視，及城陷，被尼堪外蘭唆使明兵並殺□□□父子。
taidzu sure beile daiming gurun i ambasai baru miin mafa ama be umai weile akū ai turgunde waha seme gisurere jakade, daiming wan lli han taidzu sure beile de sini mafa ama be cohome waha weile waka endebuhe seme, ama madai giran gūsin ejehe, gūsin morin benjihe, jai geli nememe dudu ejehe benjihe manggi.	後太祖告明國曰：“祖、父無罪，何故殺之？”明覆曰：“汝祖、父實是誤殺。”遂以屍還，仍與敕書三十道、馬三十匹，復給都督敕書。
sure beile hendume, mini mafa ama be wa seme šusihiyehe nikan wailan be jafafi minde gaji sere jakade, daiming gurun i niyalma hendume, sini mafa ama be cohome deribuhe weila waka endubuhe seme neneme gūsin ejehe, gūsin morin buhe, te geli dudu ejehe buhe, weile emgeri wajiha kai.	太祖曰：“殺我祖、父者實尼堪外蘭唆使之也，但執此人與我，即甘心焉。”邊臣曰：“爾祖、父之死，因我兵誤殺，故以敕書、馬匹與汝，又賜以都督敕書，事已畢矣。
uttu fudaraci, be nikan wailan de dafi giyaban gebungge bade hoton afara bufi, nikan wailan be suweni manju gurun de han obumbi sere jakade, tere gisun de manju gurn i niyalma gemu akdafi nikan wailan de dahaha.	今復如是，吾即助尼堪外蘭，築城於嘉班，令為爾滿洲國主。”於是國人信之，皆歸尼堪外蘭。
sure beilei emu uksun i ninggutai sunja mafai juse omosi sure beile be wafi geli nikan wailan de dahaki seme tangse de gashūha.	其五祖子孫對神立誓，亦欲殺太祖以歸之。
nikan wailan geli sure beile be inde daha sere jakade, sure beile hendume, nikan wailan si mini amai jušen i ton biihe sinde dahafi tanggū se bahambio seme korsome bisire de.	尼堪外蘭又迫太祖往附，太祖曰：“爾乃吾父部下人，反令我順爾，世豈有百歲不死之人？”終懷恨不服
nikan waialan daiming gurun i fušun šo hecen i hafan de beleme alafi suksuhu birai aiman i sarhū i hoton ejen nominai ahūn gūwara gebungge niyalma be ura dure jakade, deo nomina suksuhu birai aiman i giyamuhū gašan i ejen gahašan hashū.	又蘇克素護河內薩爾滸部長卦喇被尼堪外蘭譖於撫順將官前，責治之，其弟諾密納與本部內嘉木湖寨主嘎哈善、
jan ni birai gašan i ejen cangšu, yangšu ahūn deo gemu korsofi hebešeme mujakū niyalma be tuwame banjire anggala, aisin gioro halangga ninggutai beise be tuwame banjiki seme gisurefi, sure beile de dahame jifi, ihan wame abka de gashūrede, taidzu sure beilei baru duin amban hendume, membe yayaci neneme dahame jihe be gūnici, jušen ume obure, ahūn deo i gese gosime uji seme hendufi gashūha.	沾河寨主常書、揚州書俱忿恨，相議曰：“與其仰望此等人，不如投愛新覺羅六王子孫。”議定，遂來附，殺牛祭天立誓。四部長告太祖曰：“念吾等先眾來歸，毋視為編民，望待之如骨肉手足。”遂以此言對天盟誓。

taidzu tuktan deribume turun-i hoton be gaiha(太祖初舉下圖倫)

taidzu sure beile mafa ama-i karu be gaime, ini amai werihe juwan ilan uksin-i nikan wailan be dailame deribuhe, taidzu sure beilei oein sunja se de sahahūn honin aniya juwari dulimbai biya de, nikan wailan be dailame cooha jurafi geneci.
neneme gashūme dahaha sarhūi hoton-i ejen nomina gebungge amban-i deo naikade be taidzu sure beilei ilaci mafa soocangga ilacin-i jui longdun šusihiyeme nikan wailan de daiming guruni-i wan lii han dafi giyaban-i gebungge bade hoton arafi bufi manju gurun de han obumbi, hadai gurun-i wan han geli dahabi, taidzu sure beile de ainu dahaha seme šusihiyehe gisun be naikada ini ahūn nomina de alanafi, nomina gashūha gisun be ubaliyafi, taidzu sure beilei cooha boljohon-i bade jihekū.
tereci sure beile nikan wailan-i turun i hoton be gaime genere de, nikan wailan serefi cooha irgen be werifi juse sargan be gamame giyaban gebungge bade genehe, taidzu sure beile tere turun-i hoton be afame gaifi bederehe, tere fonde taidzu sure beile-i cooha emu tanggū, uksin gūsin bihe.
bolori dulimbai biyade, taidzu sure beile gili cooha ilifi nikan wailan be dailame giyaban de genere de, sarhūi hoton-i nomina naikade geli gorgidari niyalma takūrafi nikan wailan de alanafi, nikan wailan gašan be waliyafi daiming gurun-i fušon šo hecen-i šun dekdere ergi hokeo tai baru jase dosime burulame genere be taidzu sure beilei cooha dahalame geneci,
daiming gurun-i jase tuwakiyaha cooha tucifi nikan wailan be halburakū tantara be taidzu sure beilei cooha sabufi, daiming gurun-i cooha dafi nikan wialan be afa seme kadalambi aise seme bederefi ing iliha.
tere dobori nikan walan-i emgi burulaha boigon-i niyalma ukame jifi, suwe ainnu afaha akū? nikan wailan be daiming gurun-i cooha halburakū tantaha seme alaha manggi, taidzu sure beile coooha bedereme jihe.		\\

taidzu arga toktobufi nomina naikada be waha (太祖計殺諾米納奈喀達)

tereci taidzu sure beile nomina, naikada alanarakū bihe bici nikan wailan be bahambihe seme korsome bisire be, nomina, naikada taidzu sure beile be si hunehe aiman-i hanggiyai golo jakūmui golo be ume necire, minde dain dunggiya, bardai hoton be efulefi gaji, dunggiya, barda be efuleakū oci, simbe jai jecen-i baru cooha yabuburakū sehe manggi, tere gisun de taidzu suere beile korsome bisire de,
gahašan hashū, cangšu, yangšu gebungge ilan amba jili banjifi hendume, ere nomina be neneme efuleakū oho de, be gemu nomina de dahambi sehe manggi, taidzu sure beile gisun gaifi, nomina be efulere arga be toktobufi, nominai emgi acafi bardai hoton be dailaki seme cooha genefi.
taidzu sure beile argadame nomina baru suwe neneme afa seci, nomina ajirakū, taidzu sure beile geli hendume, suwe afarakū oci, be juleri afara, suweni gida jangkū be mende gaji sehe manggi. nomina arga de dosifi ini coohai niyalma tere gida jangkū be bahafi, uthai nomina aikade ahūn deo coohai niyalma be gemu wafi, sarhūi hoton be gaifi. cooha bederhe manggi.
sarhūi hoton-i burulame tucike niyalma dahame jidere jakade, tesei juse sargan be gemu bufi unggihe manggi.
sarhūi hoton be dasafi, taidzu sure beile ci geli ubašaha.
tereci nikan wailan-i uksun-i niyalma, dahaha gurun gemu daiming gurun-i han nikan wailan be manju gurun de ejen obufi giyaban-i bade hoton arafi bure anggala, dain jifi bucere isifi jase dosici hono halburakū amasi tantame bošoho seme hendume, gemu ubušaha.
tereci nikan wailan golofi ini juse hanciki ahūn deo emu udu niyalma be gamame, olhon gebungge ba de hoton arafi tehe.
tereci taidzu sure beile ini emu emede banjiha non be gahašan hashū de bufi, meye obuha.		\\

šongkoro baturu basun hadai cooha be gidaha (碩翁科羅巴遜敗哈達兵)

tereci taidzu sure beilei fiyanggū mafa boosi jui kanggiya, cokita, giošan ere ilan nofi arafi hadai wan han-i cooha be solofi, hunehe aimai-i joogiya hoton-i ejen lidai gebungge amban jūgun jorime gajifi hadai gurun-i cooha taidzu sure beilei harangga hūji gebungge gašan be succufi gamafi olji dendeme iliha bade taidzu sure beilei amban šongkoro baturu, jai basun-i gebungge niyalma hywe nofi ujulafi juwan juwe niyalma be gaifi amacanafi, holkon de dosifi hadai cooha be gidafi dehi niyalma be waha, gamara olji be gemu amasi baha.
taidzu sure beilei amba mafa desiku, jacin mafa liocan, ilaci mafa soocangga, ningguci mafa boosi ere duin mafai juse omosi acafi, taidzu sure beile be waki seme tangse de gashūfi taidzu sure beile be wame.
ninggun biya de farhūn dobori ulgiyan erin de, taidzu sure beilei tehe hoton de hūlrame tafanjire de, sure beile mujilen dengsiteme deduhe niyalma baibi ilifi olbo etufi beri ladu ashafi jangkū jafafi hoton-i ninggude tafufi tuwaci, gemu amasi fekufi burulaha.
uyun biya de tulhun dobori, hūlha geli dosifi taidzu sure beilei booi hūwai juwe hashan be tukiyefi dosiki sere de, taidzu sure beilei booi tanggūha gebungge indahūn booi wargici ger sefi dergi de gengembi, dergi ci ger sefi wargi de genembi.
taidzu sure beilei indahūn-i asuki be donjifi, deduhe ba ci ilifi amba sarga jui, juwa haha jui be booi hošoi horhoi fejile somifi, taidzu sure beile jangkū jafafi, esukiyeme hendume, tule jihengge ainaha niyalma? ainu dosirakū? suwe dosirakū oci bi tucimbi, suwe alime gaisu seme hendufi, fa-i beren de jafaha jangkū fesin be tengkifi fa be tucire arame feshelefi uce be tucire de.
hūlha golofi burulame genere de.
taidzu sure beilei boo-i pahai gebungge niyalma ini boo-i fai jaka de deeuhe be dartai gidalame wafi genehe.