South American Animal Names/Snakes

From Wikibooks, open books for an open world
Jump to navigation Jump to search

Species names:

  • Scientific name: Serpentes
  • Portuguese common name: cobra, serpente
  • Spanish common name: culebra, serpente
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*owi; *pi Proto-Arawak Arawak Jolkesky 2016 cobra
*(h)aapɨ Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 cobra (genérico)
*k(a)itʃare Proto-Bolivia Arawak Ramirez 2020 cobra
*pɔd Proto-Jê Meridional Jolkesky 2010 cobra
*abakɨ Proto-Bororo Bororo Camargos 2013 cobra, serpente
apalaiao Oti Oti Borba 1908 cobra
palaiáo Oti Oti Quadros 1892 cobra
mẽ Djeoromitxi Ribeiro 2008 cobra
mbrɐ̃ɪ̃ Arikapu Ribeiro 2008b cobra, genérico
*mrãj Proto-Jabuti Nikulin 2020 cobra
*mrãj Proto-Jabuti Voort 2007 cobra
**moj Proto-Tupi Tupi Corrêa-da-Silva 2010 cobra
*moj Proto-Tupi-Guarani Tupi Corrêa-da-Silva 2010 cobra
*moj Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 cobra
moroja Karitiana Tupi Landin 2005 cobra (termo genérico)
*Dat/*daat Proto-Tupari Tupi Moore & Galucio 1994 cobra
móɨ Warázu Tupi Ramirez 2017 cobra (genérico)
*əkəi Proto-Taranoan Carib Meira 1998 cobra
ʔirawʔ Wari’ Chapakura Sousa 2009 cobra spp.
*ɽoro Proto-Pano Pano Oliveira 2014 cobra
iyá Matanawi Mura Nimuendajú 1925 cobra
chírai Mura Mura Hanke 1950 cobra
*hómo Proto-Guahibo Guahibo Christian & Matteson 1972 cobra
*hiinimo Proto-Bora-Muinane Bora Seifart & Echeverri 2015 cobra
(iβána) Proto-Witoto Witoto Aschmann 1993 cobra
*nápi Proto-Jivaro Jivaro Payne 1981 cobra
pĩrô Tukano Tukano Ramirez 1997 cobra, serpente pl. pĩroâ. pĩrô õ’ari daa colar de vértebras de cobra. pĩrô pĩhîri wi’i pessoa atingida de verminose.
*tAkAbÌ Proto-Chibcha Chibcha Constenla 1981 cobra
ka³ya³lhu² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 cobra
a³lu³la³yai³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 cobra
kwa³ya³la³la²ta³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 cobra, venenosa
txih³sxu² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 cobra (geral)
oru Yanomame Yanomami Emiri 1987 cobra
jusjí Ayamán Jirajara Oramas 1916 cobra
jují Gayón Jirajara Oramas 1916 cobra
ṛóma Omurano Omurano Tessmann 1930, in O'Hagan 2011 cobra
auˈʔek Aiwa Aiwa-Canichana Michael & Beier 2012 cobra
kodechïch Trumai Trumai Guirardello-Damian 2011b cobra (geral)
fdjyaka Yatê Yatê Sá 2000 cobra
deda Kwazá Kwazá Manso 2013 cobra, serpente
kiãnẽ Aikanã Aikanã Silva 2012 cobra, serpente
oky Kanoê Kanoê Bacelar 2010 cobra, cobra cascavel, cobra-cipó, cobra jibóia, cobra-urutu
òtʃádʒá Guató Guató Postigo 2009 cobra
upá Irantxe Irantxe Pereira 1960 cobra
m’èh Hupda Nadahup Ramirez 2006 cobra (termo genérico)
*jaʔ-waɴ Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 cobra
*jaT Proto-Tupari Tupi Nikulin & Andrade 2020 cobra
dahah Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 cobra
hihpam Kanamari Katukinan Ishy 2018 cobra da terra (em geral)
  • Scientific name: Lachesis muta
  • Portuguese common name: surucucu
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*a(i)lai-pɨ / *ʊlaʔa Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 surucucu (Lachesis muta)
*xâgi Proto-Makú Oriental Nadahup Martins 2005 surucucu Lachesis muta
hebu Umutina Bororo Huare 2015 cobra surucucu Hydrodynastes gigas
mẽkähũ Djeoromitxi Ribeiro 2008 surucucu Lachesis mutus
kawɛɔ Arikapu Ribeiro 2008b surucucu, pico-de-jaca Lachesis mutus
*tsurukuku ? Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 surucucu
karatʃik Wari’ Chapakura Sousa 2009 surucucu
átami Sikuani Guahibo Ramirez 2020 surucucu
na’shi Shawi Kawapana Rojas-Berscia 2019 surucucu
sõ’kô-se’ro Tukano Tukano Ramirez 1997 surucucu pl. sõ’kô-se’roa.
wa³ya³ya³la²ta³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 surucucu
prerema Yanomame Yanomami Emiri 1987 surucucu
jusjí-morixes Ayamán Jirajara Oramas 1916 surucucu
surɨkawnu Záparo Záparo Beier et al. 2014 surucucu
ĩtsãi Kwazá Kwazá Manso 2013 surucucu, pico-de-jaca
kiane-werepedika’í Aikanã Aikanã Silva 2012 surucucu, pico-de-jaca
jaroehe Rikbaktsa Tremaine 2007 surucucu
hèg Hupda Nadahup Ramirez 2006 surucucu (cobra da família dos crotalídeos, Lachesis muta)
hég Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 surucucu, serpente venenosa da famíliados viperídeos, Lachesis muta
koramam'am Kanamari Katukinan Ishy 2018 surucucu facão, cobra-cipó
  • Scientific name: Eunectes
  • Portuguese common name: sucuri, sucuriju
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*maʔanʊ Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 sucuri (Eunectes murinus)
*p(a)ijuite Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 sucuri (Eunectes murinus)
*Saamʊ / *haamʊ Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 sucuri (Eunectes murinus)
*tʊrija / *tʊrijʊ Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 sucuri
*bijuɟ Proto-Jê Meridional Jolkesky 2010 sucuri
*jure Proto-Bororo Bororo Camargos 2013 sucuri
juré Umutina Bororo Huare 2015 sucuri
mẽpfuru Djeoromitxi Ribeiro 2008 sucuri
mbrɐ̃ɪ̃ rukrɛ Arikapu Ribeiro 2008b sucuri
*tsukuriju ? Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 sucuri
amˈsi.ˈamʔe Tupari Tupi Alves 2004 sucuri
ˈkenk-at Tupari Tupi Alves 2004 sucuri lit. engolidor
ˈkenkat Tupari Tupi Alves 2004 sucuri lit. engolidor
moɨ-ʝúhu Warázu Tupi Ramirez 2017 sucuriju
ʔemʔ-tak; ʔemʔ tak Wari’ Chapakura Sousa 2009 sucuriju “cobra-engolidora”
atupiyá Matanawi Mura Nimuendajú 1925 sucuriju
ku-ija Mura Mura Hanke 1950 cobra grande, sucuri
*homo-wábi Proto-Guahibo Guahibo Christian & Matteson 1972 sucuri
manu Sikuani Guahibo Ramirez 2020 sucuriju
*buua, *iigai- Proto-Bora-Muinane Bora Seifart & Echeverri 2015 sucuri
?*()óʔyo Proto-Witoto Witoto Aschmann 1993 sucuri
diâ-u’tî’karo Tukano Tukano Ramirez 1997 sucuriju pl. diâ-u’tî’karoa.
txih³xa²ta³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 sucuri
bisikuli Sabanê Nambikwara Antunes 2004 sucuriju
okanitho Yanomame Yanomami Emiri 1987 sucuriju (Eunectes murinus)
bá̠a̯u Omurano Omurano Tessmann 1930, in O'Hagan 2011 sucuri
ni-retsama Canichana Aiwa-Canichana Crevels 2012 sucuri
deda-hãnãɨ̃hɨ̃ Kwazá Kwazá Manso 2013 sucuriju
kiã-ãtu Aikanã Aikanã Silva 2012 jiboia, sucuriju
ìkʷáɾì Guató Guató Postigo 2009 sucuri
kádeli Irantxe Irantxe Pereira 1960 sucuri
urututuk Rikbaktsa Tremaine 2007 sucuri
dëh-hũt-sä́g Hupda Nadahup Ramirez 2006 sucuriju (cobra da família dos boídeos, Eunectes murinus)
meeh-pö́g Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 sucuri, serpente da família dos boídeos, Eunectes murinus
  • Scientific name: Boa constrictor
  • Portuguese common name: jibóia
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*apari Proto-Bolivia Arawak Ramirez 2020 jiboia
neru Djeoromitxi Ribeiro 2008 jibóia
mbɛrɛ Arikapu Ribeiro 2008b jibóia
*jɨßoj Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 jibóia
*pʷiran Proto-Chapakura Chapakura Angenot 1997 jiboia
haryp-ʔemʔ Wari’ Chapakura Sousa 2009 jibóia
ɨrɨ́pɨrán Matanawi Mura Nimuendajú 1925 jiboia
*kupi-wan Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia 2019 jiboia
kupiwan Shawi Kawapana Rojas-Berscia 2019 jiboia
*pangki Proto-Jivaro Jivaro Payne 1981 jiboia
*jãk’i Proto-Tukano Tukano Chacon 2013 jiboia
wa³ta³la²si³han³txi³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 jiboia
nũ̱³yxai³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 jiboia
e³lhãi³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 jiboia do mato
yamotoka Sabanê Nambikwara Antunes 2004 jibóia
hetu Yanomame Yanomami Emiri 1987 jibóia (Boa constrictor)
he∙du∙kɨʔ ~ he∙duˈgɨ∙gɨ Sanuma Yanomami Autuori 2013 jiboia
jusji-okuruguá Ayamán Jirajara Oramas 1916 jiboia
gákipü Muniche Muniche David et al. 2009 jiboia
sawɨraw Záparo Záparo Beier et al. 2014 jiboia
tiwa Yatê Yatê Sá 2000 jibóia
takwa-narẽtʃa Kwazá Kwazá Manso 2013 jibóia
upaxirupá Irantxe Irantxe Pereira 1960 jibóia
dodi Rikbaktsa Tremaine 2007 jibóia
háy-meeh Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 jibóia, serpente da família dos boídeos, Boa constrictor
*pʊkʊTʊ Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 jiboia-branca (Epicrates sp.)
wesé-ko’tero Tukano Tukano Ramirez 1997 jiboia-branca pl. wesé-ko’teroa.
wãtäkünipe Djeoromitxi Ribeiro 2008 jibóia-de-anta
  • Scientific name: Bothrops
  • Portuguese common name: jararaca
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*ʊʊ(w)ɨ Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 jararaca (Bothrops sp.)
*p’ǎwo Proto-Makú Oriental Nadahup Martins 2005 jararaca
*tɤghĩ̌jo Proto-Makú Oriental Nadahup Martins 2005 jararaca
mẽrübiri Djeoromitxi Ribeiro 2008 jararaca
mbrɐ̃ɪ̃ tʃɔ̃mbi Arikapu Ribeiro 2008b cobra-jararaca
*mrãj-ǰombi Proto-Jabuti Voort 2007 jararaca
*jararak Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 jararaca
hat.jãjˈsiro Tupari Tupi Alves 2004 jararaca lit. que tem dente de cobra
tonai̯ŋ; totonai̯ŋ Wari’ Chapakura Sousa 2009 jararaca
katiti Matanawi Mura Nimuendajú 1925 jararaca
tayuwan Shawi Kawapana Rojas-Berscia 2019 jararaca
ãyâ Tukano Tukano Ramirez 1997 jararaca cf. wekoãyá, yẽêro-ãya. ãyâ kũ’rîmi a jararaca morde.
waik²ki³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 jararaca
sĩh³xa²ta³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 jararaca
yomotokamoka Sabanê Nambikwara Antunes 2004 jararaca
kaihirima Yanomame Yanomami Emiri 1987 jararaca (Bothrops atrox)
waromỳkỳkè Yanomame Yanomami Emiri 1987 esp. de cobra (Bothrops sp.)
a∙lo∙ɔ͂ ∙mɨ͂ˈkɨ∙gɨ Sanuma Yanomami Autuori 2013 jararaca
miñopa / munopa / muno’pa Arara do Rio Branco Arara Hargreaves 2007 jararaca
[mũnduˈpa] Arara do Rio Branco Arara d'Angelis 2010 jararaca
mɨrɨhanu Záparo Záparo Beier et al. 2014 jararaca
alajtɕõo Urarina Urarina Olawsky 2007 jararaca
txifowa Yatê Yatê Sá 2000 jararaca
tsutu Kwazá Kwazá Manso 2013 cobra jararaca
kiane-u’eje’í Aikanã Aikanã Silva 2012 jararaca
okykũti Kanoê Kanoê Bacelar 2010 cobra jararaca, cobra sucuri
kjãkai (kjãkali) Mỹky Irantxe Monserrat 2010 jararaca
kjãkai (kjãkali) Mỹky Irantxe Monserrat & Amarante 1995 jararaca
kĭankalí Irantxe Irantxe Pereira 1960 jararaca
okarari haiwakata Rikbaktsa Tremaine 2007 jararaca
b’áw Hupda Nadahup Ramirez 2006 nome dado a várias espécies de jararacas silvestres de tamanho médio a grande (cobras da família dos crotalídeos, Bothrops spp.)
yãh-tëg-tɨ́y Hupda Nadahup Ramirez 2006 nome dado a várias espécies de jararacas silvestres
dahah Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 jararaca, nome genérico para todos os tipos de cobras e serpentes venenosas da família dos viperídeos
pöh-tɨ̃hɨy Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 nome dado às jararacas de hábitos arbóreos, Bothrops sp.
  • Scientific name: Micrurus
  • Portuguese common name: cobra-coral
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
mẽpforoni Djeoromitxi Ribeiro 2008 cobra coral
mbrɐ̃ɪ̃ nurɐ̃ʊ Arikapu Ribeiro 2008b cobra-coral
kãˈpỹj.eˈropʔa Tupari Tupi Alves 2004 cobra-coral Micrurus corallinus
moɨ-ʝówi Warázu Tupi Ramirez 2017 cobra-coral [-owi ‘azul’]
majiwawʔ; mojowawʔ Wari’ Chapakura Sousa 2009 cobra-coral
*ʧiraagai Proto-Bora-Muinane Bora Seifart & Echeverri 2015 cobra-coral
(daïto) Proto-Witoto Witoto Aschmann 1993 cobra-coral
utiamlea Yatê Yatê Sá 2000 cobra-coral
tsjatoro Kwazá Kwazá Manso 2013 cobra-coral
kia-tatäi Aikanã Aikanã Silva 2012 cobra-coral
kia-tara Aikanã Aikanã Silva 2012 cobra-coral
tëtë́y Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 cobra-coral, nome dado às serpentes venenosas do gênero Micrurus, da família dos elapídeos e colubrídeos
ya̱³li̱³kat³tũ³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 cobra-coral grande
ka³la³nxũ³yau³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 cobra-coral pequena

Sources

[edit | edit source]

Linguistic data is cited from the following sources.

Family Language Source Citation
Arawakan Proto-Arawak Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawakan Proto-Arawak Jolkesky 2016 Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.
Arawakan Proto-Nawiki Jolkesky 2016 Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.
Arawakan Proto-Pidjanan Meira 2019 Meira, Sérgio. 2019. A Study of the Genetic Relation between Mawayana and Wapishana (Arawakan Family). Revista Brasileira de Línguas Indígenas (RBLI), vol. 2, no. 1 (Jan.-Jun. 2019), pp. 70-104.
Arawakan Proto-Japurá-Colombia Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawakan Proto-Bolivia Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawakan Proto-Mamoré-Guaporé Jolkesky 2016 Jolkesky, Marcelo (2016). Uma reconstrução do proto-mamoré-guaporé (família arawák). LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 16(1), 7-37.
Nadahup Proto-Makú Oriental Martins 2005 Martins, Valteir. 2005. Reconstrução Fonológica do Protomaku Oriental. LOT Dissertation Series. 104. Utrecht: LOT Netherlands Graduate School of Linguistics. (Doctoral dissertation, Vrije Universiteit Amsterdam).
Proto-Jê Meridional Jolkesky 2010 Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2010. Reconstrução fonológica e lexical do Proto-Jê Meridional. Dissertação (mestrado), Universidade Estadual de Campinas, Instituto de Estudos da Linguagem.
Maxakali Antunes 1999 Antunes, Marisa Aparecida Domingos. 1999. Pequeno dicionário indígena maxakalí-português : português-maxakalí. Juiz de Fora: Tipografia Tamoio Ltda. 56 p. ISBN 85-900758-1-8
Bororoan Proto-Bororo Camargos 2013 Camargos, Lidiane Szerwinsk. 2013. Consolidando uma proposta de Família Linguística Boróro: contribuição aos estudos histórico-comparativos do Tronco Macro-Jê. Tese (Doutorado em Linguística), Universidade de Brasília, Brasília.
Bororoan Umutina Huare 2015 HUARE, D. T. Léxico remanescente Umutina — repertório linguístico de seus lembrantes. 2015. 98 f. Dissertação (Mestrado em Linguística) – Universidade do Estado de Mato Grosso. 2015.
Oti Oti Borba 1908 BORBA, T. Actualidade Indígena (Paraná, Brazil). Curitiba: Impressora Paranaense, 1908. 171 f.
Oti Oti Quadros 1892 QUADROS, F. R. E. Memoria sobre os trabalhos de exploração e observação efetuada pela secção da comissão militar encarregada da linha telegráfica de Uberaba a Cuiabá, de fevereiro a junho de 1889. Revista do Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro, Rio de Janeiro, v. 55, n. 1, p. 233–260, 1892.
Djeoromitxi Ribeiro 2008 Ribeiro, Michela Araújo. 2008. Dicionário Djeoromitxi-Português: registro da diversidade lingüística do povo Jabuti. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia (Guajará-Mirim).
Arikapu Ribeiro 2008b Ribeiro, Rosa Maria de Lima. 2008b. Dicionário Arikapu/Português: registro de uma língua indígena amazônica. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia (Guajará-Mirim)
Proto-Jabuti Nikulin 2020 Nikulin, Andrey. 2020. Proto-Macro-Jê: um estudo reconstrutivo. Tese de Doutorado em Linguística, Universidade de Brasília.
Proto-Jabuti Voort 2007 VOORT, H. van der. Proto-Jabutí: um primeiro passo na reconstrução da língua ancestral dos Arikapú e Djeoromitxí. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas, Belém, v. 2, n. 2, p. 133–168, maio/ago. 2007.
Tupian Proto-Tupi Corrêa-da-Silva 2010 CORRÊA-DA-SILVA, Beatriz Carretta. Mawé/Awetí/Tupí-Guaraní: relações linguísticas e implicações históricas. Tese (Doutorado em Linguística) – Universidade de Brasília, Brasília, 2010.
Tupian Proto-Tupi-Guarani Corrêa-da-Silva 2010 CORRÊA-DA-SILVA, Beatriz Carretta. Mawé/Awetí/Tupí-Guaraní: relações linguísticas e implicações históricas. Tese (Doutorado em Linguística) – Universidade de Brasília, Brasília, 2010.
Tupian Proto-Tupi-Guarani Mello 2000 Mello, Antonio Augusto Souza. 2000. Estudo histórico da família linguística tupi-guarani: aspectos fonológicos e lexicais. Tese (Doutorado) - Universidade Federal de Santa Catarina, Centro de Comunicação e Expressão, Programa de Pós-Graduação em Linguística, Florianópolis.
Tupian Karitiana Landin 2005 Landin, David J. 2005. Dicionário e Léxico Karitiana / Português. Sociedade Internacional de Lingüística. Cuiabá, MT.
Tupian Proto-Tupari Moore & Galucio 1994 Moore, Denny; Ana Vilacy Galucio (1994). Reconstruction of Proto-Tupari consonants and vowels (PDF). Meeting of the Society for the Study of the Indigenous languages of the Americas. Linguistic Institute na Ohio State University em Colombus, Ohio. p. 130
Tupian Tupari Alves 2004 Alves, Poliana Maria. O léxico do Tuparí: proposta de um dicionário bilíngüe. (Tese de Doutorado). Universidade Estadual Paulista “Júlio de Mesquita” - Câmpus de Araraquara, 2004.
Tupian Juruna Berto 2013 BERTO, Flávia de Freitas. Kania Ipewapewa: estudo do léxico juruna sobre a avifauna. 2013. 136 f. Dissertação (mestrado) - Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho, Faculdade de Ciencias e Letras (Campus de Araraquara), 2013.
Tupian Warázu Ramirez 2017 Ramirez, H.; França, M.C.V. (2017) O Warázu do Guaporé (tupi-guarani: primeira descrição linguística). LIAMES, v. 17, n. 2, p. 1-96.
Tupian Piripkura Santos, Candor & Cabral 2017 Santos Júnior, T. da S., Candor, J. C., & Cabral, A. S. A. C. (2017). Uso de recursos naturais pelos Índios Piripkura no Noroeste de Mato Grosso: uma análise do Conhecimento Ecológico Tradicional no contexto da política expansionista do Brasil na Amazônia Meridional. Revista Brasileira De Linguística Antropológica, 8(2), 73-104.
Cariban Proto-Taranoan Meira 1998 Meira, Sérgio. 1998. A Reconstruction of Proto-Taranoan: Phonology and Inflectional Morphology. M.A. dissertation. Rice University.
Chapacuran Proto-Chapakura Angenot 1997 Angenot, Geralda de Lima (1997). Fonotática e Fonologia do Lexema Protochapacura. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia.
Chapacuran Wari’ Sousa 2009 SOUSA, Maria de Fátima Lima de. 2009. Dicionário da língua Wari' Oro Mon–Português. Dissertação de Mestrado. Guajará-Mirim, RO: Fundação Universidade Federal de Rondônia (UNIR), Campus de Guajará-Mirim.
Panoan Proto-Pano Oliveira 2014 Oliveira, Sanderson Castro Soares de (2014). Contribuições para a reconstrução do Protopáno. Brasília: Universidade de Brasília. (Tese de Doutorado).
Muran Matanawi Nimuendajú 1925 Nimuendajú, Curt. 1925. As Tribus do Alto Madeira. Journal de la Société des Américanistes 17:137-172.
Muran Mura Hanke 1950 Hanke, Wanda. 1950. Vocabulário e idioma mura dos índios mura do rio Manicoré. Arquivos: Coletanea de documentos para a História da Amazônia. Vol. 12. Manaus: Associação Comercial do Amazonas.
Guahiban Proto-Guahibo Christian & Matteson 1972 Christian, Diana R., and Esther Matteson. 1972. Proto-Guahiban. In Esther Matteson (ed.), Comparative Studies in Amerindian Languages, 150-159. The Hague: Mouton.
Guahiban Sikuani Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawan Proto-Arawá Dixon 2004 Dixon, R. M. W. 2004. Proto-Arawá Phonology. Anthropological Linguistics 46: 1-83.
Cahuapanan Proto-Kawapana Rojas-Berscia 2019 Rojas-Berscia, Luis Miguel. 2019. From Kawapanan to Shawi: Topics in language variation and change. Doctoral dissertation, Radboud University Nijmegen.
Cahuapanan Shawi Rojas-Berscia 2019 Rojas-Berscia, Luis Miguel. 2019. From Kawapanan to Shawi: Topics in language variation and change. Doctoral dissertation, Radboud University Nijmegen.
Boran Proto-Bora-Muinane Seifart & Echeverri 2015 Seifart, Frank, & Echeverri, Juan Alvaro (2015). Proto Bora-Muinane. LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 15(2), 279 - 311.
Witotoan Proto-Witoto Aschmann 1993 Aschmann, Richard P. (1993). Proto Witotoan. Publications in linguistics (No. 114). Arlington, TX: SIL; the University of Texas at Arlington.
Jivaro Proto-Jivaro Payne 1981 Payne, David L (1981). "Bosquejo fonológico del Proto-Shuar-Candoshi: evidencias para una relación genética." Revista del Museo Nacional 45: 323-377.
Tucanoan Proto-Tukano Chacon 2013 Chacon, Thiago (2013). On Proto-Languages and Archaeological Cultures: pre-history and material culture in the Tukanoan Family. In Revista Brasileira de Linguística Antropológica. Vol. 5, No. 1, pp. 217-245.
Tucanoan Tukano Ramirez 1997 Ramirez, Henri (1997). A Fala Tukano dos Ye’pâ-Masa, Tomo II: Dicionário. Manaus: Inspetoria Salesiana Missionária da Amazônia, CEDEM.
Chibchan Proto-Chibcha Constenla 1981 Constenla Umaña, Adolfo (1981). Comparative Chibchan Phonology. Ph.D. dissertation, Department of Linguistics, University of Pennsylvania, Philadelphia.
Mataco-Guaicuruan Proto-Guaikuru Viegas Barros 2013 Viegas Barros, J. Pedro. 2013. Proto-Guaicurú: Una reconstrucción fonológica, léxica y morfológica. (LINCOM Studies in Native American Linguistics.) München: LINCOM. 364pp.
Mataco-Guaicuruan Proto-Mataguayo Viegas Barros 2002 Viegas Barros, Pedro. 2002. Fonología del Proto-Mataguayo: Las fricativas dorsales. Mily Crevels, Simon van de Kerke, Sérgio Meira & Hein van der Voort (eds.), Current Studies on South American Languages [Indigenous Languages of Latin America, 3], p. 137-148. Leiden: Research School of Asian, African, and Amerindian Studies (CNWS).
Nambikwaran Nambikwara Kroeker 1996 Kroeker, Menno H. 1996. Dicionário escolar bilíngue: Nambikuara - Português, Português - Nambikuara. Porto Velho, RO: Sociedade Internacional de Linguistica.
Nambikwaran Sabanê Antunes 2004 Antunes de Araújo, Gabriel. 2004. A Grammar of Sabanê: A Nambikwaran Language. 94. Utrecht: LOT. Dissertação de Doutorado. Vrije Universiteit Amsterdam.
Yanomaman Yanomame Emiri 1987 Emiri, Loretta. 1987. Dicionário yãnomamè-português (dialeto wakathautheri). Boa Vista: Comissão Pró-Índio de Roraima. 95 p., 2 mapas.
Yanomaman Sanuma Autuori 2013 Autuori, Joana Dworecka. 2013. Aspectos da fonologia da língua Sanumá (Yanomami). Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Roraima.
Jirajaran Ayamán Oramas 1916 Oramas, Luis R. 1916. Materiales para el estudio de los dialectos Ayamán, Gayón, Jirajara, Ajagua. Caracas: Litografía del Comercio.
Jirajaran Gayón Oramas 1916 Oramas, Luis R. 1916. Materiales para el estudio de los dialectos Ayamán, Gayón, Jirajara, Ajagua. Caracas: Litografía del Comercio.
Arara Arara do Rio Branco Hargreaves 2007 Hargreaves, Inês. 2007. Lista de palavras transcritas por Inês Hargreaves, de dois grupos ao norte do Parque Aripuanã, RO. Manuscrito.
Arara Arara do Rio Branco d'Angelis 2010 d'Angelis, Wilmar da Rocha. 2010. Arara do Rio Branco (MT): notas lingüísticas e antropológicas.
Muniche Muniche David et al. 2009 Michael, Lev David, Christine Beier, Karina Sullón Acosta, Stephanie Farmer, Greg Finley, e Michael Roswell. 2009. Dekyunáwa: Un diccionario de nuestro idioma muniche. Proyecto de Documentación del Idioma Muniche. Cabeceras Aid Project.
Zaparoan Záparo Beier et al. 2014 Beier, Christine, Brenda Bowser, Lev Michael e Vivian Wauters (2014). Diccionario záparo trilingüe: sápara–castellano–kichwa, castellano–sápara y kichwa–sápara. Quito, Equador: Editorial Abya-Yala. ISBN 978-9942-09-177-2
Urarina Urarina Olawsky 2007 Olawsky, Kurt (2007). A Grammar of Urarina. [S.l.]: Mouton de Gruyter. ISBN 978-311-019020-5. ISSN 0933-7636
Omurano Omurano Tessmann 1930, in O'Hagan 2011 Tessmann, Günter. 1930. Die Indianer Nordost-Perus: grundlegende Forschungen für eine systematische Kulturkunde. Hamburg: Friederichsen, de Gruyter.; cited in: O'Hagan, Zachary J. 2011. Informe de campo del idioma omurano.
Aiwa-Canichana Aiwa Michael & Beier 2012 Michael, Lev and Christine Beier. 2012. Phonological sketch and classification of Aʔɨwa [ISO 639: ash]. Paper presented at the 2012 Winter meeting of the Society for the Study of the Indigenous Languages of the Americas (SSILA), Portland, OR, January 6, 2012.
Aiwa-Canichana Canichana Crevels 2012 Crevels, Mily (2012). Canichana. In: Mily Crevels and Pieter Muysken (eds.) Lenguas de Bolivia, vol. 2: Amazonía, 415-449. La Paz: Plural editores.
Trumai Trumai Guirardello-Damian 2011 Guirardello-Damian, Raquel. Léxico comparativo: explorando aspectos da história trumai. In: Alto Xingu: uma sociedade multilíngue. Editora Museu do Índio, 2011. ISBN 978-85-85986-34-6
Trumai Trumai Guirardello-Damian 2011b Franchetto, Bruna (organização). Tabela comparativa de termos culturais alto-xinguanos. In: Alto Xingu: uma sociedade multilíngue. Editora Museu do Índio, 2011. ISBN 978-85-85986-34-6
Yatê Yatê Sá 2000 Sá, Aluizio Caetano de. 2000. Dicionário Iatê-Português. 1ª edição. Águas Belas.
Kwazá Kwazá Manso 2013 Manso, Laura Vicuña Pereira. 2013. Dicionário da língua Kwazá. Dissertação de mestrado. Guajará-Mirim: Universidade Federal de Rondônia.
Aikanã Aikanã Silva 2012 Silva, Maria de Fátima dos Santos da. 2012. Dicionário de raízes da língua aikanã. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia, Campus de Guajará-Mirim.
Kanoê Kanoê Bacelar 2010 Bacelar, Laércio. 2010. Kanoé: de Zack (1942) a Bacelar (2008).
Guató Guató Postigo 2009 Postigo, Adriana Viana. 2009. Fonologia da língua Guató. Dissertação de mestrado. Três Lagoas: Universidade Federal de Mato Grosso do Sul.
Irantxe Mỹky Monserrat 2010 Monserrat, Ruth. 2010. A língua do povo Mỹky. Campinas: Editora Curt Nimuendajú. ISBN 9788599944189
Irantxe Mỹky Monserrat & Amarante 1995 Monserrat, Ruth Maria Fonini; Elizabeth R. Amarante. 1995. Dicionário Mỹky-Português. Rio de Janeiro: Editora Sepeei/SR-5/UFRJ.
Irantxe Irantxe Pereira 1960 Pereira, Adalberto Holanda. 1964. Vocabulário da língua dos índios Irántxe. Revista de Antropologia v. 12, n. 1-2, p. 105-115.
Rikbaktsa Tremaine 2007 TREMAINE, Sh. Dicionário Rikbaktsa-português, português-Rikbaktsa. Cuiabá: Associação Internacional de Lingüística – SIL Brasil, 2007. viii + 100 f.
Nadahup Hupda Ramirez 2006 Ramirez, Henri. 2006. A Língua dos Hupd'äh do Alto Rio Negro: dicionário e guia de conversação. São Paulo: Associação Saúde Sem Limites.
Cahuapanan Proto-Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 Rojas-Berscia, Luis Miguel, and Andrey Nikulin. 2021. A phonological reconstruction of Proto-Kawapanan. International Journal of American Linguistics.
Tupian Proto-Tupari Nikulin & Andrade 2020 Nikulin, Andrey; Rafael Andrade. 2020. The rise and fall of approximants in the Tuparian languages. Journal of Language Relationship 18/4 (2020), pp. 284–319.
Nadahup Yuhup Silva & Silva 2012 SILVA, Cácio & SILVA, Elisângela. A Língua dos Yuhupdeh: Introdução etnolinguística, dicionário Yuhup-Português e glossário semântico-gramatical. São Gabriel da Cachoeira: Pró-Amazônia, 2012.
Katukinan Kanamari Ishy 2018 Ishy, Priscila Hanako. 2018. Kanamari do Juruá (família Katukina): aspectos fonológicos e morfossintáticos. Doutorado, Unicamp.