South American Animal Names/Characins

From Wikibooks, open books for an open world
Jump to navigation Jump to search

Characin (Characiformes) species names:

  • Scientific name: Serrasalminae
  • Portuguese common name: piranha
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
piranha *umai Proto-Nawiki Arawak Jolkesky 2016 piranha
piranha *ʊmai Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 piranha (certo peixe da família dos serrasalmideos)
piranha *ʊrʊma Proto-Bolivia Arawak Ramirez 2020 piranha
piranha *urɨmɔ Proto-Mamoré-Guaporé Arawak Jolkesky 2016 piranha
piranha bujé Umutina Bororo Huare 2015 piranha Serrasalmus rhombeus
piranha minõrürü Djeoromitxi Ribeiro 2008 piranha
piranha panũ Arikapu Ribeiro 2008b piranha
piranha *pirãj Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 piranha
piranha isõnhõ Karitiana Tupi Landin 2005 piranha
piranha *ipñãỹ Proto-Tupari Tupi Moore & Galucio 1994 piranha
piranha ʔyˈjãj Tupari Tupi Alves 2004 piranha
piranha h-ä ɨ-wáʔe Warázu Tupi Ramirez 2017 piranha [h-äɨ ‘dente’, waʔe ‘ser’ > ‘o ser dentudo’]
piranha *pəne Proto-Taranoan Carib Meira 1998 piranha
piranha pita Wari’ Chapakura Sousa 2009 piranha
piranha *makɨ Proto-Pano Pano Oliveira 2014 piranha (esp. de peixe)
piranha tʃipearɨ́, ʃipiarí Matanawi Mura Nimuendajú 1925 piranha
piranha *kowára-bo Proto-Guahibo Guahibo Christian & Matteson 1972 piranha
piranha *fe-le-le-va- Proto-Guahibo Guahibo Christian & Matteson 1972 piranha
piranha kowára-bo Sikuani Guahibo Ramirez 2020 piranha
piranha yañan Shawi Kawapana Rojas-Berscia 2019 piranha
piranha *gaikku-he, *nitta Proto-Bora-Muinane Bora Seifart & Echeverri 2015 piranha
piranha (ïmḯ-goï) Proto-Witoto Witoto Aschmann 1993 piranha
piranha *páni Proto-Jivaro Jivaro Payne 1981 piranha
piranha bɨ’ɨ̂ Tukano Tukano Ramirez 1997 piranha pl. bɨ’ɨá. cf. bɨ’ɨ̂do’rogɨ́, yukâ-bɨ’ɨ.
piranha a̱i³ni³la³ti³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 piranha
piranha werwwĩn Arara do Rio Branco Arara Hargreaves 2007 piranha
piranha [mbɾiˈwi] ~ [wɾiˈwi] Arara do Rio Branco Arara d'Angelis 2010 piranha
piranha nima Záparo Záparo Beier et al. 2014 piranha, pacu
piranha ne-teque Canichana Aiwa-Canichana Crevels 2012 piranha
piranha eflantosoa Yatê Yatê Sá 2000 piranha (peixe) eflankya + -toa + -soa
piranha tsemãj Kanoê Kanoê Bacelar 2010 piranha
piranha ótɨ̀ Guató Guató Postigo 2009 piranha
piranha sotuk Rikbaktsa Tremaine 2007 piranha
piranha *janaɴ ~ *junaɴ Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 piranha
piranha ɨt Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 nome genérico para piranha, peixes teleósteos caraciformes da família dos serrassalmídeos: ɨt-kääç; ɨtɨ-kääç; ɨt-nowoh-hëj; púh-ɨt
piranha im Kanamari Katukinan Ishy 2018 piranha (peixe)
piranha sp. *kokiː Proto-Chapakura Chapakura Angenot 1997 piranha (esp.)
piranha-doce kwinĩ petximoe Kanoê Kanoê Bacelar 2010 piranha-doce
piranha-pintada eri Kwazá Kwazá Manso 2013 piranha-pintada
piranha-pintada ekerekäi Aikanã Aikanã Silva 2012 piranha-pintada
piranha-preta yukâ-bɨ’ɨ Tukano Tukano Ramirez 1997 piranha-preta, fula pl. yukâ-bɨ’ɨa. cf. bɨ’ɨ̂.
piranha-preta taki Yanomame Yanomami Emiri 1987 piranha-preta (Serrasalmus rhombeus)
piranha-preta eri hohoɨ̃hɨ̃ Kwazá Kwazá Manso 2013 piranha-preta
piranha-preta ekerekäi-wi’i Aikanã Aikanã Silva 2012 piranha-preta
piranha-vermelha tsemãj pẽnetsĩkwa Kanoê Kanoê Bacelar 2010 piranha vermelha
piranha-xidaua sa’pôri-bɨ’ɨ Tukano Tukano Ramirez 1997 piranha-xidaua
  • Scientific name: Myleinae
  • Portuguese common name: pacu
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*popu Proto-Bororo Bororo Camargos 2013 pacu
popô Umutina Bororo Huare 2015 pacu Piaractus mesopotamicus
panũ Arikapu Ribeiro 2008b pacu Mylossoma sp.
**paku Proto-Tupi Tupi Corrêa-da-Silva 2010 pacu
*paku Proto-Tupi-Guarani Tupi Corrêa-da-Silva 2010 pacu
*paku Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 pacu
itot Karitiana Tupi Landin 2005 pacu
kaˈpa Tupari Tupi Alves 2004 pacu Mylossoma duriventre, Myleus sp.
páku Warázu Tupi Ramirez 2017 pacu & tambaqui Myleus spp. & Colossoma macropomum
*paku Proto-Taranoan Carib Meira 1998 pacu
*ʔojop Proto-Chapakura Chapakura Angenot 1997 pacu (peixe)
tasí Matanawi Mura Nimuendajú 1925 pacu
haneri Sikuani Guahibo Ramirez 2020 pacu
*basani Proto-Arawá Arawa Dixon 2004 pacu
shite’ Shawi Kawapana Rojas-Berscia 2019 pacu
*uhu Proto-Tukano Tukano Chacon 2013 pacu
uhú Tukano Tukano Ramirez 1997 pacu pl. uhuá. cf. nitî-uhu, sa’pôri-uhu.
ka³lxa̱³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 pacu amarelado
ineyla Sabanê Nambikwara Antunes 2004 pacu Metynnis maculatus
marurumè Yanomame Yanomami Emiri 1987 pacu, peixe da família Characidae
mbɛrewa Arara do Rio Branco Arara Hargreaves 2007 peixe (pacu)
[mbeɾeˈwa] Arara do Rio Branco Arara d'Angelis 2010 pacu
kurari Urarina Urarina Olawsky 2007 pacu
ne-rucu Canichana Aiwa-Canichana Crevels 2012 pacu
terei-hohoɨ̃hɨ̃ Kwazá Kwazá Manso 2013 pacu
täräj / tekoko Kanoê Kanoê Bacelar 2010 pacu
gʷákʷà Guató Guató Postigo 2009 pacu
gwákwá Guató Guató Postigo 2009 pacu (peixe)
kalapü Irantxe Irantxe Pereira 1960 pacu (peixe), enxada
wahara Rikbaktsa Tremaine 2007 pacuzinho
huhu’ Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 nome genérico dos pacus, peixes teleósteos caraciformes da família dos serrassalmídeos: V. wë, masabário
bamak Kanamari Katukinan Ishy 2018 pacu
  • Scientific name: Astyanax
  • Portuguese common name: lambari
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*tseepaSi Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 lambari (nome genérico dado a pequenos caracídeos)
*kɑkɾo sɤɾ Proto-Jê Meridional Jolkesky 2010 lambari
kuxxamuk Maxakali Antunes 1999 lambari-guaçu (peixe)
*tipore Proto-Bororo Bororo Camargos 2013 lambari
alotoré Umutina Bororo Huare 2015 lambari
iraherü Djeoromitxi Ribeiro 2008 lambari
jyteˈrat Tupari Tupi Alves 2004 lambari
pɨki Warázu Tupi Ramirez 2017 lambari
koboi Sikuani Guahibo Ramirez 2020 lambari
balawi Sikuani Guahibo Ramirez 2020 lambari
yuh³sa²lxi³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 lambarizinho
ya³te³lhu² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 lambari
ya³lũ²lhu² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 lambari
ya³lũ²la²ta³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 lambari
kwa³lxĩx³sxu² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 lambari
hãu³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 lambari da lagoa come lodo
ùtá̃nà Guató Guató Postigo 2009 lambari
kolixí Irantxe Irantxe Pereira 1960 lambari (peixe)
zuryk Rikbaktsa Tremaine 2007 lambari (maior)
hirikyri Rikbaktsa Tremaine 2007 lambari (redonda)
  • Scientific name: Brycon
  • Portuguese common name: matrinxã, matrinchã
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*mamu-li Proto-Nawiki Arawak Jolkesky 2016 matrinxã
*jamʊtsi Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 matrinxã (certo peixe da família dos caracídeos, Brycon sp.)
*mamʊ-ri Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 matrinxã (certo peixe da família dos caracídeos, Brycon sp.)
*akʊpee Proto-Bolivia Arawak Ramirez 2020 matrinxã
iotarü Djeoromitxi Ribeiro 2008 matrinxã
minũ ɲi nurɐ̃ʊ̃ Arikapu Ribeiro 2008b matrinxã (literalmente, peixe de carne vermelha)
epaˈʔyt Tupari Tupi Alves 2004 matrinchã
pɨrá-ete Warázu Tupi Ramirez 2017 matrinchã & curimatã [-ete ‘verdadeiro’]
piʔawʔ; tohojan Wari’ Chapakura Sousa 2009 matrinxã, jatuarana
jomati Sikuani Guahibo Ramirez 2020 matrinxã
miô-wa’i Tukano Tukano Ramirez 1997 matrinxã pl. miô-wa’ia.
wa³si³ki³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 matrinchã
pasika Sabanê Nambikwara Antunes 2004 matrinxã
ãti-zãne Aikanã Aikanã Silva 2012 matrinxã
kwinĩ pepetxonũ Kanoê Kanoê Bacelar 2010 matrinchã
miá Irantxe Irantxe Pereira 1960 matrinxão (peixe)
modika Rikbaktsa Tremaine 2007 matrinxã
pìj-hõp Hupda Nadahup Ramirez 2006 matrinxã (peixe teleósteo caraciforme da família dos caracídeos, Brycon sp.)
bɨj Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 matrinxã, peixe teleósteo caraciforme da família dos caracídeos, Brycon sp.; nome genérico dos peixes matrinxã:
bɨj-duum-saa Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 matrinxã-preto, peixe teleósteo caraciforme da família dos caracídeos, subfamília dos briconíneos, Brycon melanopterus V. bɨj
mamuru Kanamari Katukinan Ishy 2018 matrinxã (peixe)
  • Scientific name: Salminus
  • Portuguese common name: dourado
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*jawiana Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 dourado (certo peixe liso da família dos pimelodídeos, Brachyplatystoma flavicans)
ozé Umutina Bororo Huare 2015 dourado Salminus maxillosus
mipî-pũri-wa’i Tukano Tukano Ramirez 1997 dourada pl. mipî-pũri-wa’ia.
wha³li̱³lhxu² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 dourado
àkùdʒà Guató Guató Postigo 2009 dourado (peixe)
  • Scientific name: Prochilodus lineatus
  • Portuguese common name: curimatã, curimbatá
  • Spanish common name:
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
ininiküterü Djeoromitxi Ribeiro 2008 curimatã
minũ nduku tʃiɔ Arikapu Ribeiro 2008b curimatã, quebra galho
*kurimata Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 curimatá
ˈhop.k-at Tupari Tupi Alves 2004 curimatã lit. comedor de argila
hopˈkat Tupari Tupi Alves 2004 curimatã, curimba, curimabata lit. comedor de argila
ˈhop.k-at Tupari Tupi Alves 2004 curimatã, curimba, curimabata lit. comedor de argila
koˈtitʃa Tupari Tupi Alves 2004 curimatã, curimba, curimbata (do Makuráp)
ʔara werei̯ŋ Wari’ Chapakura Sousa 2009 curimatã
chajnétü Muniche Muniche David et al. 2009 curimatã
txidjyoleyane Yatê Yatê Sá 2000 curumatã txidjyo + eleya + -ne
txidjyothluliane Yatê Yatê Sá 2000 curimatã txidjyo + ethluliane
nenũ-ajy [de nenũ “excremento”] Aikanã Aikanã Silva 2012 curimatã
Umutina Bororo Huare 2015 curimbatá
*wankî Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia 2019 curimbatá
wanki Shawi Kawapana Rojas-Berscia 2019 curimbatá
*kángka Proto-Jivaro Jivaro Payne 1981 curimbatá
*saχets Proto-Mataguayo Mataco-Guaicuru Viegas Barros 2002 curimbatá
díchamte Muniche Muniche David et al. 2009 curimbatá
arɨmanu Záparo Záparo Beier et al. 2014 curimbatá
kirimata Urarina Urarina Olawsky 2007 curimbatá
nũtopikwän Kanoê Kanoê Bacelar 2010 curimbatá
*naɴsɘ Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 curimbatá
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
mãmpata Maxakali Antunes 1999 piabanha (peixe)
waripô Umutina Bororo Huare 2015 piava Leporinus friderici
iraherü Djeoromitxi Ribeiro 2008 piaba
minũ hɐ̃karɛ nurɐ̃ʊ̃ Arikapu Ribeiro 2008b piaba, lambari
*piaß Proto-Tupi-Guarani Tupi Mello 2000 piaba
pohẽ Karitiana Tupi Landin 2005 piaba
kaw taraʔ Wari’ Chapakura Sousa 2009 piabas spp.
matopiri Wari’ Chapakura Sousa 2009 piaba
*nîka-la Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia 2019 piaba
sowaw Sabanê Nambikwara Antunes 2004 piaba Lebistes reticulatus
flidjwa Yatê Yatê Sá 2000 piaba
pizazumäi Aikanã Aikanã Silva 2012 piaba
pyryryka Kanoê Kanoê Bacelar 2010 piaba
kōlí Irantxe Irantxe Pereira 1960 piava (peixe)
waroho ipoĩktsa Rikbaktsa Tremaine 2007 piava (listrada)
*nikaɾa Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 piaba
yöög Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 piaba
mikána Muniche Muniche David et al. 2009 piaba
*joʔogoʔ Proto-Makú Oriental Nadahup Martins 2005 piaba (sp.)
koi ~ kowy/koxi (koli) Mỹky Irantxe Monserrat 2010 esp. piava vermelha
koi ~ kowy/koxi (koli) Mỹky Irantxe Monserrat & Amarante 1995 esp. piava vermelha
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*kʊʊwiSi Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 piabão (certo lambari alongado, família dos caracídeos, Bryconops sp.)
*jatuku Proto-Bororo Bororo Camargos 2013 piaba-açu
juminá Umutina Bororo Huare 2015 piavaçu
towa-kat Wari’ Chapakura Sousa 2009 piabão
wa³lau³kxi³su² Nambikwara Nambikwara Kroeker 1996 piavuçu também piava, grande
walawka Sabanê Nambikwara Antunes 2004 piauçu
araka Kwazá Kwazá Manso 2013 piabão
erihi Kwazá Kwazá Manso 2013 piabão
paräidepäi Aikanã Aikanã Silva 2012 piabão
warohaza Rikbaktsa Tremaine 2007 piavaçu
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*maari- Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 peixe-cachorro (certo peixe da família dos caracídeos, Hydrolycus sp.)
*waima-i Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 peixe-cachorro (certo peixe da família dos caracídeos, Hydrolycus sp.)
*walʊ-ri Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 peixe-cachorro (certo peixe da família dos caracídeos, Acestrorhynchus sp.)
hiri Djeoromitxi Ribeiro 2008 peixe-cachorro
minũ tʃukri Arikapu Ribeiro 2008b peixe-cachorro
hoˈaŋ Tupari Tupi Alves 2004 peixe-cachorro
pɨra-awára Warázu Tupi Ramirez 2017 peixe-cachorro [awára ‘cachorro’]
nai̯ŋ nai̯ŋ Wari’ Chapakura Sousa 2009 peixe-cachorro
ʔomeji Wari’ Chapakura Sousa 2009 peixe-cachorro, cachorrinho
wemai Sikuani Guahibo Ramirez 2020 peixe-cachorro
mali-baxu Sikuani Guahibo Ramirez 2020 peixe-cachorro
yehô- Tukano Tukano Ramirez 1997 peixe-cachorro, pirá-andirá pl. yehôrã / sg. yehôgɨ̃.
manini-jereçwa Kwazá Kwazá Manso 2013 peixe-cachorro
ãti-ãryoa Aikanã Aikanã Silva 2012 peixe-cachorro [lit. “peixe-cachorro”]
atiwuy (atiwuli) Mỹky Irantxe Monserrat 2010 peixe-cachorro
atiwuy (atiwuli) Mỹky Irantxe Monserrat & Amarante 1995 peixe-cachorro
tsiwik Rikbaktsa Tremaine 2007 peixe cachorro
kooç-täg Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 peixe conhecido regionalmente como peixe-cachorro
sokät-hṍp-duum-hëj Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 peixe-cachorro, peixe teleósteo caraciforme da família dos acestrorhincídeos, Acestrorhynchus falcatus
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
*pʊʔara-i / *pʊʔaTa-i Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 jeju (certo peixe da família dos eritrinídeos, Hoplerythrinus sp.)
*Sɨtawa-ri / *hɨtawa-ri Proto-Japurá-Colombia Arawak Ramirez 2020 jeju (certo peixe da família dos eritrinídeos)
*pʊha-r Proto-Bolivia Arawak Ramirez 2020 jeju
*t’ok’ Proto-Makú Oriental Nadahup Martins 2005 jeju (sp.)
houka Djeoromitxi Ribeiro 2008 jeju
houka Djeoromitxi Ribeiro 2008 jeju
ðéðu Warázu Tupi Ramirez 2017 jeju
tijú Piripkura Tupi Santos, Candor & Cabral 2017 jeju
*ʔowam Proto-Chapakura Chapakura Angenot 1997 peixe-jeju
miwat Wari’ Chapakura Sousa 2009 jeju sp.
wam Wari’ Chapakura Sousa 2009 jeju sp.
*khorobo Proto-Arawá Arawa Dixon 2004 jeju?
ũyú Tukano Tukano Ramirez 1997 jeju pl. ũyuá.
ã∙mãˌɾoʒ∙ʎe∙mɨ͂ˈa Sanuma Yanomami Autuori 2013 peixe (jeju)
tekore Kwazá Kwazá Manso 2013 jeju
tekune Aikanã Aikanã Silva 2012 jeju
puza; hozok Rikbaktsa Tremaine 2007 jeju
*wɘɴnɪ Proto-Kawapana Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 jeju
Form Language Family Source Portuguese gloss Notes
poá Tukano Tukano Ramirez 1997 acarapuru, moroba
tekoretɛ Kwazá Kwazá Manso 2013 acarapuru, moroba
yryreräi Aikanã Aikanã Silva 2012 acarapuru, moroba
d’ók Hupda Nadahup Ramirez 2006 acarapuru (certo tipo de jeju pequeno, peixe teleósteo caraciforme da família dos eritrinídeos, Erythrinus sp.)
dook-pö́g Yuhup Nadahup Silva & Silva 2012 acarapuru, peixe teleósteo caraciforme da família dos eritrinídeos, Erythrinus erythrinus

Sources

[edit | edit source]

Linguistic data is cited from the following sources.

Family Language Source Citation
Arawakan Proto-Arawak Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawakan Proto-Arawak Jolkesky 2016 Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.
Arawakan Proto-Nawiki Jolkesky 2016 Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.
Arawakan Proto-Pidjanan Meira 2019 Meira, Sérgio. 2019. A Study of the Genetic Relation between Mawayana and Wapishana (Arawakan Family). Revista Brasileira de Línguas Indígenas (RBLI), vol. 2, no. 1 (Jan.-Jun. 2019), pp. 70-104.
Arawakan Proto-Japurá-Colombia Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawakan Proto-Bolivia Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawakan Proto-Mamoré-Guaporé Jolkesky 2016 Jolkesky, Marcelo (2016). Uma reconstrução do proto-mamoré-guaporé (família arawák). LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 16(1), 7-37.
Nadahup Proto-Makú Oriental Martins 2005 Martins, Valteir. 2005. Reconstrução Fonológica do Protomaku Oriental. LOT Dissertation Series. 104. Utrecht: LOT Netherlands Graduate School of Linguistics. (Doctoral dissertation, Vrije Universiteit Amsterdam).
Proto-Jê Meridional Jolkesky 2010 Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2010. Reconstrução fonológica e lexical do Proto-Jê Meridional. Dissertação (mestrado), Universidade Estadual de Campinas, Instituto de Estudos da Linguagem.
Maxakali Antunes 1999 Antunes, Marisa Aparecida Domingos. 1999. Pequeno dicionário indígena maxakalí-português : português-maxakalí. Juiz de Fora: Tipografia Tamoio Ltda. 56 p. ISBN 85-900758-1-8
Bororoan Proto-Bororo Camargos 2013 Camargos, Lidiane Szerwinsk. 2013. Consolidando uma proposta de Família Linguística Boróro: contribuição aos estudos histórico-comparativos do Tronco Macro-Jê. Tese (Doutorado em Linguística), Universidade de Brasília, Brasília.
Bororoan Umutina Huare 2015 HUARE, D. T. Léxico remanescente Umutina — repertório linguístico de seus lembrantes. 2015. 98 f. Dissertação (Mestrado em Linguística) – Universidade do Estado de Mato Grosso. 2015.
Oti Oti Borba 1908 BORBA, T. Actualidade Indígena (Paraná, Brazil). Curitiba: Impressora Paranaense, 1908. 171 f.
Oti Oti Quadros 1892 QUADROS, F. R. E. Memoria sobre os trabalhos de exploração e observação efetuada pela secção da comissão militar encarregada da linha telegráfica de Uberaba a Cuiabá, de fevereiro a junho de 1889. Revista do Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro, Rio de Janeiro, v. 55, n. 1, p. 233–260, 1892.
Djeoromitxi Ribeiro 2008 Ribeiro, Michela Araújo. 2008. Dicionário Djeoromitxi-Português: registro da diversidade lingüística do povo Jabuti. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia (Guajará-Mirim).
Arikapu Ribeiro 2008b Ribeiro, Rosa Maria de Lima. 2008b. Dicionário Arikapu/Português: registro de uma língua indígena amazônica. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia (Guajará-Mirim)
Proto-Jabuti Nikulin 2020 Nikulin, Andrey. 2020. Proto-Macro-Jê: um estudo reconstrutivo. Tese de Doutorado em Linguística, Universidade de Brasília.
Proto-Jabuti Voort 2007 VOORT, H. van der. Proto-Jabutí: um primeiro passo na reconstrução da língua ancestral dos Arikapú e Djeoromitxí. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas, Belém, v. 2, n. 2, p. 133–168, maio/ago. 2007.
Tupian Proto-Tupi Corrêa-da-Silva 2010 CORRÊA-DA-SILVA, Beatriz Carretta. Mawé/Awetí/Tupí-Guaraní: relações linguísticas e implicações históricas. Tese (Doutorado em Linguística) – Universidade de Brasília, Brasília, 2010.
Tupian Proto-Tupi-Guarani Corrêa-da-Silva 2010 CORRÊA-DA-SILVA, Beatriz Carretta. Mawé/Awetí/Tupí-Guaraní: relações linguísticas e implicações históricas. Tese (Doutorado em Linguística) – Universidade de Brasília, Brasília, 2010.
Tupian Proto-Tupi-Guarani Mello 2000 Mello, Antonio Augusto Souza. 2000. Estudo histórico da família linguística tupi-guarani: aspectos fonológicos e lexicais. Tese (Doutorado) - Universidade Federal de Santa Catarina, Centro de Comunicação e Expressão, Programa de Pós-Graduação em Linguística, Florianópolis.
Tupian Karitiana Landin 2005 Landin, David J. 2005. Dicionário e Léxico Karitiana / Português. Sociedade Internacional de Lingüística. Cuiabá, MT.
Tupian Proto-Tupari Moore & Galucio 1994 Moore, Denny; Ana Vilacy Galucio (1994). Reconstruction of Proto-Tupari consonants and vowels (PDF). Meeting of the Society for the Study of the Indigenous languages of the Americas. Linguistic Institute na Ohio State University em Colombus, Ohio. p. 130
Tupian Tupari Alves 2004 Alves, Poliana Maria. O léxico do Tuparí: proposta de um dicionário bilíngüe. (Tese de Doutorado). Universidade Estadual Paulista “Júlio de Mesquita” - Câmpus de Araraquara, 2004.
Tupian Juruna Berto 2013 BERTO, Flávia de Freitas. Kania Ipewapewa: estudo do léxico juruna sobre a avifauna. 2013. 136 f. Dissertação (mestrado) - Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho, Faculdade de Ciencias e Letras (Campus de Araraquara), 2013.
Tupian Warázu Ramirez 2017 Ramirez, H.; França, M.C.V. (2017) O Warázu do Guaporé (tupi-guarani: primeira descrição linguística). LIAMES, v. 17, n. 2, p. 1-96.
Tupian Piripkura Santos, Candor & Cabral 2017 Santos Júnior, T. da S., Candor, J. C., & Cabral, A. S. A. C. (2017). Uso de recursos naturais pelos Índios Piripkura no Noroeste de Mato Grosso: uma análise do Conhecimento Ecológico Tradicional no contexto da política expansionista do Brasil na Amazônia Meridional. Revista Brasileira De Linguística Antropológica, 8(2), 73-104.
Cariban Proto-Taranoan Meira 1998 Meira, Sérgio. 1998. A Reconstruction of Proto-Taranoan: Phonology and Inflectional Morphology. M.A. dissertation. Rice University.
Chapacuran Proto-Chapakura Angenot 1997 Angenot, Geralda de Lima (1997). Fonotática e Fonologia do Lexema Protochapacura. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia.
Chapacuran Wari’ Sousa 2009 SOUSA, Maria de Fátima Lima de. 2009. Dicionário da língua Wari' Oro Mon–Português. Dissertação de Mestrado. Guajará-Mirim, RO: Fundação Universidade Federal de Rondônia (UNIR), Campus de Guajará-Mirim.
Panoan Proto-Pano Oliveira 2014 Oliveira, Sanderson Castro Soares de (2014). Contribuições para a reconstrução do Protopáno. Brasília: Universidade de Brasília. (Tese de Doutorado).
Muran Matanawi Nimuendajú 1925 Nimuendajú, Curt. 1925. As Tribus do Alto Madeira. Journal de la Société des Américanistes 17:137-172.
Muran Mura Hanke 1950 Hanke, Wanda. 1950. Vocabulário e idioma mura dos índios mura do rio Manicoré. Arquivos: Coletanea de documentos para a História da Amazônia. Vol. 12. Manaus: Associação Comercial do Amazonas.
Guahiban Proto-Guahibo Christian & Matteson 1972 Christian, Diana R., and Esther Matteson. 1972. Proto-Guahiban. In Esther Matteson (ed.), Comparative Studies in Amerindian Languages, 150-159. The Hague: Mouton.
Guahiban Sikuani Ramirez 2020 Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. Curitiba: Editora CRV.
Arawan Proto-Arawá Dixon 2004 Dixon, R. M. W. 2004. Proto-Arawá Phonology. Anthropological Linguistics 46: 1-83.
Cahuapanan Proto-Kawapana Rojas-Berscia 2019 Rojas-Berscia, Luis Miguel. 2019. From Kawapanan to Shawi: Topics in language variation and change. Doctoral dissertation, Radboud University Nijmegen.
Cahuapanan Shawi Rojas-Berscia 2019 Rojas-Berscia, Luis Miguel. 2019. From Kawapanan to Shawi: Topics in language variation and change. Doctoral dissertation, Radboud University Nijmegen.
Boran Proto-Bora-Muinane Seifart & Echeverri 2015 Seifart, Frank, & Echeverri, Juan Alvaro (2015). Proto Bora-Muinane. LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 15(2), 279 - 311.
Witotoan Proto-Witoto Aschmann 1993 Aschmann, Richard P. (1993). Proto Witotoan. Publications in linguistics (No. 114). Arlington, TX: SIL; the University of Texas at Arlington.
Jivaro Proto-Jivaro Payne 1981 Payne, David L (1981). "Bosquejo fonológico del Proto-Shuar-Candoshi: evidencias para una relación genética." Revista del Museo Nacional 45: 323-377.
Tucanoan Proto-Tukano Chacon 2013 Chacon, Thiago (2013). On Proto-Languages and Archaeological Cultures: pre-history and material culture in the Tukanoan Family. In Revista Brasileira de Linguística Antropológica. Vol. 5, No. 1, pp. 217-245.
Tucanoan Tukano Ramirez 1997 Ramirez, Henri (1997). A Fala Tukano dos Ye’pâ-Masa, Tomo II: Dicionário. Manaus: Inspetoria Salesiana Missionária da Amazônia, CEDEM.
Chibchan Proto-Chibcha Constenla 1981 Constenla Umaña, Adolfo (1981). Comparative Chibchan Phonology. Ph.D. dissertation, Department of Linguistics, University of Pennsylvania, Philadelphia.
Mataco-Guaicuruan Proto-Guaikuru Viegas Barros 2013 Viegas Barros, J. Pedro. 2013. Proto-Guaicurú: Una reconstrucción fonológica, léxica y morfológica. (LINCOM Studies in Native American Linguistics.) München: LINCOM. 364pp.
Mataco-Guaicuruan Proto-Mataguayo Viegas Barros 2002 Viegas Barros, Pedro. 2002. Fonología del Proto-Mataguayo: Las fricativas dorsales. Mily Crevels, Simon van de Kerke, Sérgio Meira & Hein van der Voort (eds.), Current Studies on South American Languages [Indigenous Languages of Latin America, 3], p. 137-148. Leiden: Research School of Asian, African, and Amerindian Studies (CNWS).
Nambikwaran Nambikwara Kroeker 1996 Kroeker, Menno H. 1996. Dicionário escolar bilíngue: Nambikuara - Português, Português - Nambikuara. Porto Velho, RO: Sociedade Internacional de Linguistica.
Nambikwaran Sabanê Antunes 2004 Antunes de Araújo, Gabriel. 2004. A Grammar of Sabanê: A Nambikwaran Language. 94. Utrecht: LOT. Dissertação de Doutorado. Vrije Universiteit Amsterdam.
Yanomaman Yanomame Emiri 1987 Emiri, Loretta. 1987. Dicionário yãnomamè-português (dialeto wakathautheri). Boa Vista: Comissão Pró-Índio de Roraima. 95 p., 2 mapas.
Yanomaman Sanuma Autuori 2013 Autuori, Joana Dworecka. 2013. Aspectos da fonologia da língua Sanumá (Yanomami). Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Roraima.
Jirajaran Ayamán Oramas 1916 Oramas, Luis R. 1916. Materiales para el estudio de los dialectos Ayamán, Gayón, Jirajara, Ajagua. Caracas: Litografía del Comercio.
Jirajaran Gayón Oramas 1916 Oramas, Luis R. 1916. Materiales para el estudio de los dialectos Ayamán, Gayón, Jirajara, Ajagua. Caracas: Litografía del Comercio.
Arara Arara do Rio Branco Hargreaves 2007 Hargreaves, Inês. 2007. Lista de palavras transcritas por Inês Hargreaves, de dois grupos ao norte do Parque Aripuanã, RO. Manuscrito.
Arara Arara do Rio Branco d'Angelis 2010 d'Angelis, Wilmar da Rocha. 2010. Arara do Rio Branco (MT): notas lingüísticas e antropológicas.
Muniche Muniche David et al. 2009 Michael, Lev David, Christine Beier, Karina Sullón Acosta, Stephanie Farmer, Greg Finley, e Michael Roswell. 2009. Dekyunáwa: Un diccionario de nuestro idioma muniche. Proyecto de Documentación del Idioma Muniche. Cabeceras Aid Project.
Zaparoan Záparo Beier et al. 2014 Beier, Christine, Brenda Bowser, Lev Michael e Vivian Wauters (2014). Diccionario záparo trilingüe: sápara–castellano–kichwa, castellano–sápara y kichwa–sápara. Quito, Equador: Editorial Abya-Yala. ISBN 978-9942-09-177-2
Urarina Urarina Olawsky 2007 Olawsky, Kurt (2007). A Grammar of Urarina. [S.l.]: Mouton de Gruyter. ISBN 978-311-019020-5. ISSN 0933-7636
Omurano Omurano Tessmann 1930, in O'Hagan 2011 Tessmann, Günter. 1930. Die Indianer Nordost-Perus: grundlegende Forschungen für eine systematische Kulturkunde. Hamburg: Friederichsen, de Gruyter.; cited in: O'Hagan, Zachary J. 2011. Informe de campo del idioma omurano.
Aiwa-Canichana Aiwa Michael & Beier 2012 Michael, Lev and Christine Beier. 2012. Phonological sketch and classification of Aʔɨwa [ISO 639: ash]. Paper presented at the 2012 Winter meeting of the Society for the Study of the Indigenous Languages of the Americas (SSILA), Portland, OR, January 6, 2012.
Aiwa-Canichana Canichana Crevels 2012 Crevels, Mily (2012). Canichana. In: Mily Crevels and Pieter Muysken (eds.) Lenguas de Bolivia, vol. 2: Amazonía, 415-449. La Paz: Plural editores.
Trumai Trumai Guirardello-Damian 2011 Guirardello-Damian, Raquel. Léxico comparativo: explorando aspectos da história trumai. In: Alto Xingu: uma sociedade multilíngue. Editora Museu do Índio, 2011. ISBN 978-85-85986-34-6
Trumai Trumai Guirardello-Damian 2011b Franchetto, Bruna (organização). Tabela comparativa de termos culturais alto-xinguanos. In: Alto Xingu: uma sociedade multilíngue. Editora Museu do Índio, 2011. ISBN 978-85-85986-34-6
Yatê Yatê Sá 2000 Sá, Aluizio Caetano de. 2000. Dicionário Iatê-Português. 1ª edição. Águas Belas.
Kwazá Kwazá Manso 2013 Manso, Laura Vicuña Pereira. 2013. Dicionário da língua Kwazá. Dissertação de mestrado. Guajará-Mirim: Universidade Federal de Rondônia.
Aikanã Aikanã Silva 2012 Silva, Maria de Fátima dos Santos da. 2012. Dicionário de raízes da língua aikanã. Dissertação de Mestrado, Universidade Federal de Rondônia, Campus de Guajará-Mirim.
Kanoê Kanoê Bacelar 2010 Bacelar, Laércio. 2010. Kanoé: de Zack (1942) a Bacelar (2008).
Guató Guató Postigo 2009 Postigo, Adriana Viana. 2009. Fonologia da língua Guató. Dissertação de mestrado. Três Lagoas: Universidade Federal de Mato Grosso do Sul.
Irantxe Mỹky Monserrat 2010 Monserrat, Ruth. 2010. A língua do povo Mỹky. Campinas: Editora Curt Nimuendajú. ISBN 9788599944189
Irantxe Mỹky Monserrat & Amarante 1995 Monserrat, Ruth Maria Fonini; Elizabeth R. Amarante. 1995. Dicionário Mỹky-Português. Rio de Janeiro: Editora Sepeei/SR-5/UFRJ.
Irantxe Irantxe Pereira 1960 Pereira, Adalberto Holanda. 1964. Vocabulário da língua dos índios Irántxe. Revista de Antropologia v. 12, n. 1-2, p. 105-115.
Rikbaktsa Tremaine 2007 TREMAINE, Sh. Dicionário Rikbaktsa-português, português-Rikbaktsa. Cuiabá: Associação Internacional de Lingüística – SIL Brasil, 2007. viii + 100 f.
Nadahup Hupda Ramirez 2006 Ramirez, Henri. 2006. A Língua dos Hupd'äh do Alto Rio Negro: dicionário e guia de conversação. São Paulo: Associação Saúde Sem Limites.
Cahuapanan Proto-Kawapana Rojas-Berscia & Nikulin 2021 Rojas-Berscia, Luis Miguel, and Andrey Nikulin. 2021. A phonological reconstruction of Proto-Kawapanan. International Journal of American Linguistics.
Tupian Proto-Tupari Nikulin & Andrade 2020 Nikulin, Andrey; Rafael Andrade. 2020. The rise and fall of approximants in the Tuparian languages. Journal of Language Relationship 18/4 (2020), pp. 284–319.
Nadahup Yuhup Silva & Silva 2012 SILVA, Cácio & SILVA, Elisângela. A Língua dos Yuhupdeh: Introdução etnolinguística, dicionário Yuhup-Português e glossário semântico-gramatical. São Gabriel da Cachoeira: Pró-Amazônia, 2012.
Katukinan Kanamari Ishy 2018 Ishy, Priscila Hanako. 2018. Kanamari do Juruá (família Katukina): aspectos fonológicos e morfossintáticos. Doutorado, Unicamp.